Een federatieve vereniging met
een beperkt aantal individuele
leden
Eerste resultaten
De oprichting
De nieuwe vereniging zou zich moeten
beperken tot het bevorderen van aan de omge
ving aangepaste nieuwbouw, het tegengaan
van ontsierende reclame, het ondersteunen van
de kunstnijverheid en het behoud van immate
rieel erfgoed. De Rijkscommissie voor de Monu
menten zorgt namelijk al voor standbeelden,
historische gebouwen en met sloop bedreigde
bouwvallen. In een commissie met onder
anderen Van der Aa, De Bazel, Oudemans en
Van Tienhoven ontstaan twee stromingen over
wat te doen: een nieuwe vereniging oprichten,
dan wel aansluiting zoeken bij bestaande orga
nisaties. De eerste stroming krijgt de overhand.
Tijdens een voorbereidende vergadering op
8 juni 1910 beslissen de initiatiefnemers dat
er een federatieve vereniging met een beperkt
aantal individuele leden moet komen. De eerste
naam die opkomt is Mooi Nederland, maar een
voorstel van Weissman om de vereniging Bond
Heemschut te noemen wint. Het bestuur stelt
statuten en een huishoudelijk reglement op en
op 2 februari 1911 vindt in het Muntgebouw de
oprichting plaats met 22 deelnemende orga
nisaties. Mr. W.B. Buma wordt voorzitter en
Weissman secretaris van het Algemeen Bestuur
van vijftien leden. De Bazel, Kalf en Weissman
stellen een werkprogramma op. Dit alles vindt
plaats in Amsterdam, niet zozeer omdat hier
het zwaartepunt van de problematiek ligt, maar
omdat zusterverenigingen zoals Natuurmonu
menten en het KOG daar al zijn gevestigd.
De Bond Heemschut wil een koepel zijn voor
alle op dit gebied reeds actieve organisaties.
Bij de oprichting formuleert het bestuur de
doelstellingen.
Bescherming van belangrijke bouwwerken.
Bescherming van schoonheid in de natuur.
In stand houden van volkskunst en gebruiken.
Tegengaan van ontsierende reclame.
Opstellen van voorschriften voor nieuwbouw
om aan de eisen van schoonheid te voldoen.
Houden van populaire en wetenschappelijke
lezingen.
Uitgeven van een tijdschrift, persberichten en
boeken.
Om te beginnen wordt de ontsierende reclame
aangepakt. De eerste resultaten zijn een politie
verordening in Nijmegen, met een verbod op
Verkadealbum uit 1938, 'Onze groote rivieren', met daarin (boven)
de Waalbrug bij Nijmegen waartegen Heemschut zich heeft verzet.
Illustratie uit album.
reclame rond de openbare weg, gevolgd door
verordeningen in Dordrecht, Haarlem en het
buitengebied van Noord-Holland. Later volgen
andere provincies.
Voorschriften voor nieuwbouw worden door
Heemschut in 1913 voor het eerst ten behoeve
van de gemeente Laren opgesteld. De bouw- en
woningverordening gaat een bepaling bevatten
dat nieuwbouw aangepast moet zijn aan de
omgeving. Deze eerste bepalingen over het
uiterlijk van gebouwen zijn een voorloper van
de welstand. Het leidt tevens tot de oprichting
van een adviesbureau door A.A. Kok, waar
gemeenten en particulieren bouwvergunningen
kunnen voorleggen. In 1921 zenden twintig
gemeenten ontwerpen in voor hoofdzakelijk
gebouwen, maar ook uitbreidingsplannen
komen aan bod.
Het beschermen van kleine gebouwen, gevel
tjes, bruggen, sluizen en dorpspompen wordt
daadwerkelijk aangepakt. De Rijkscommissie
voor de Monumentenzorg behandelt de grotere
gebouwen.
In de eerste bestuurs
vergaderingen speelt
de voorgenomen
aanleg van een brug over de Waal in Nij
megen ter vervanging van de pont een rol.
Een bezwaar door Heemschut tegen de aanleg,
ingediend in 1914, wordt niet ingewilligd.
Een jaar nadat de brug in 1936 is geopend,
lanceert Heemschut een voorstel om bruggen
in het vervolg als hangbrug uit te voeren. In
1938 zegt Jae. P. Thijsse in het Verkade album
Onze Grote Rivieren: 'Er is over de nieuwe brug
(bij Nijmegen) heel wat te doen geweest. Die
nieuwe Waalbrug ligt er nu in onverwachte
sierlijkheid en blijkt niet alleen welkom voor de
snelle automobielen, maar ook voor bedacht
zame wandelaars'.
februari 2011 Heemschut 9
ïgMMMHi
4»
