De eerste 25 jaar van Bond Heemschut
Veel aandacht voor ontsie
rende reclame, aangepaste
nieuwbouw, herstel van histo
rische panden en de structuur
van de binnenstad
Tegen monsterlijke nieuwbouw
in Monnickendam
Willem Heijbroek - De Bond Heemschut is in 1911 opgericht als koepel
organisatie voor verenigingen, die niet alleen de gebouwde omgeving maar
ook cultuurlandschappen willen beschermen. Nog steeds staat Heemschut
klaar om te besehermen waar nodig.
IN DE EERSTE JAREN VAN HEEMSCHUT
wordt veel aandacht besteed aan ontsie
rende reclame, aan aangepaste nieuwbouw, het
herstel van historische panden en de struc
tuur van de binnenstad. Dit heeft geleid tot de
introductie van de schoonheids- en latere wel
standscommissies. Vervolgens kwam de strijd
om het behoud van waardevolle ensembles en
hele gebieden. De jonge vereniging is de tijd ver
vooruit. Bijna een eeuw later krijgt ze gelijk bij
de introductie van de nieuwe monumentenwet.
In de laatste tientallen jaren van de 19de en
het begin van de 20ste eeuw worden, onder
het mom van ruim baan voor de vooruitgang,
door heel Nederland kanalen gegraven en
wegen aangelegd, die ook nog eens dwars door
dorpen en steden lopen. Daarvoor en ook ten
behoeve van de uitbreiding van steden en de
vestiging van industrieën zijn vestingwerken en
historische gebouwen afgebroken en grachten
gedempt. Voorbeelden hiervan in Amsterdam
zijn de afbraak van de Nieuwe Zijdskapel, dem
ping van het Damrak en van de Nieuwe Zijds
Voorburg- en Achterburgwal (nu Spuistraat).
Het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap
(KOG), opgericht in 1858, tekent al, zonder
succes, bezwaar aan tegen deze ingrepen.
Een voorloper van de Heemschut-gedachte
Monnickendam. De nieuwbouw die mede
aanleiding was voor de oprichting van
Bond Heemchut.
Foto Joke Nieaise
is de inbreng van dr. J. Veth, die zich reeds in
1901 keert tegen de voorgenomen demping
van de Reguliersgracht en de mogelijke afbraak
van het Pesthuis. Deze sloop wordt door
het rijk voorkomen, al wordt het Pesthuis in
1931 uiteindelijk toch afgebroken, terwijl een
oplossing tot behoud binnen handbereik was.
De druppel die de emmer bij architect A.W.
Weissman laat overlopen is een in zijn ogen
monsterlijke nieuwbouw in Monnickendam
op de plaats waar een fraai oud huis heeft
Amsterdam. 'Gezicht op de Munt', door
Isaac Israels (olieverf op doek). Plaats van
oprichting van Bond Heemschut in 1911.
Particuliere collectie
gestaan. Al deze dempingen, sloop- en nieuw-
bouwactiviteiten brengen hem ertoe op 27 april
1909 met mr. P.G. van Tienhoven, afkomstig
uit de in 1905 door Jac. P. Thijsse en dr. H. W.
Heinsius opgerichte Vereniging tot Behoud van
Natuurmonumenten, een bijeenkomst in het
Muntgebouw te organiseren. Bij deze verga
dering zijn ook de architecten K.P.C. de Bazel
en J.H.W. Leliman aanwezig. Weissman houdt
daar een rede, waarin hij tekeer gaat tegen
dempingen, stoomfabrieken, ijzeren draai
bruggen en de sloopwoede in het algemeen.
De 'Heimatschutzbund' in Dresden, opgericht
in 1904, neemt hij als voorbeeld voor verdere
acties in Nederland.
8 Heemschut februari 2011
Beschermer vanaf de oprichting
