Nederlands werelderfgoed
Toerisme
Als particuliere organisatie voor het behoud
van monumenten ziet Heemschut voor zichzelf
een belangrijke functie voor het Amsterdamse
erfgoed. 'Onze vrijwilligers zullen de verplich
tingen die Nederland zichzelf met de aanwij
zing oplegt, kritisch volgen,' aldus algemeen
directeur Karei Loeff. 'In de binnenstad raakt
veel beleid de historische waarden, van het
reclame- tot het parkeerbeleid en natuurlijk het
toerisme.'
Voor veel buitenlanders is de grachtengordel
net zo typisch voor ons land als de molens
of de tulpenvelden. Loeff verwacht dat juist
het cultuurhistorisch toerisme een impuls
krijgt in de binnenstad. 'Het is tijd voor een
opwaardering. Gewoon huisjes kijken vanuit
de rondvaartboot is niet meer voldoende. Veel
toeristen willen meer informatie. Ik denk dat
men in Amsterdam wel wat meer diepgang kan
gebruiken.'
IJzersterk concept
De Amsterdamse grachtengordel is uniek in
de wereld als stedenbouwkundig en archi
tectonisch kunstwerk en staat symbool voor
de grote economische, politieke en culturele
bloei van Amsterdam in de Gouden Eeuw,
vindt de gemeente zelf. De stad was destijds
het warenhuis van de wereld en het brandpunt
van wetenschappelijke en wijsgerige ontwikke
lingen. Het heldere, ijzersterke stedenbouwkun
dige concept van de grachtengordel biedt tot
vandaag ruimte voor nieuwe ontwikkelingen.
De zeventiende-eeuwse grachtengordel is om
het historische centrum van Amsterdam heen
gelegd. De vorm en indeling sluiten aan bij de
destijds heersende idealen voor een esthetische,
verdedigbare en efficiënte stad. Op slimme
wijze is dit gecombineerd door de drie hoofd
grachten niet precies rond te laten lopen, maar
ze op te bouwen uit vijf rechte stukken met vier
knikken erin.
Alleen het meest oostelijke deel is niet uit
gevoerd zoals ooit bedacht. Toen na 1672 de
economie stagneerde bleef het land ten oosten
van de Amstel braak liggen. Dit gedeelte, aan
gelegd als tuinencomplex voor de stedelingen
(rond het huidige Artis) behoort daarom niet
tot de kernzone van het werelderfgoedgebied.
Dat omvat Herengracht, Keizersgracht en Prin
sengracht. Ook het Singel, de Nieuwe Heren-,
Keizers- en Prinsengracht aan de oostkant van
de Amstel en zeven dwarsgrachten horen erbij.
Het gehele gebied is zo'n 160 hectare groot.
Flexibel
De uitzonderlijk brede Heren- en Keizers
gracht waren voornamelijk bestemd als chique
woongrachten voor de welgestelde kooplieden.
Bedrijvigheid was juist te vinden in de dwars
straten, waar winkeliers gevestigd waren, en
aan het Singel en de Prinsengracht. Een element
van de grachten werd altijd al geroemd: het
groen. In Amsterdam werden vanaf 1600 langs
iedere nieuwe gracht systematisch bomen
geplant, destijds was dat vrijwel uniek. Achter
de grachtenpanden ontstonden diepe, rechthoe
kige tuinen, iets wat tot dan toe in de stad een
zeldzaamheid was.
De uitstraling van de grachtengordel werd
bepaald door het koopmanshuis. De huizen
variëren tegenwoordig in hoogte, breedte en
stijl, maar oorspronkelijk waren ze meer uniform.
Door de vaste kavelgrootte waren de huizen diep
en smal, met een drie ramen tellende voorgevel.
Meestal hadden de huizen vier of vijf verdie
pingen. De koopmanshuizen waren flexibel in te
richten. Daardoor kon de functie in de loop der
tijd steeds gewijzigd worden. Ook de topgevels
konden eenvoudig aan een nieuwe smaak aange
past worden, waardoor uiteindelijk het wereld
beroemde afwisselende beeld is ontstaan.
Lang is gediscussieerd over welk deel van de
Amsterdamse binnenstad door Amsterdam en de
rijksoverheid zou worden voorgedragen voor de
Werelderfgoedlijst. Die lijst telt al veel histo
rische binnensteden, zodat de keus viel op het
concept van de zeventiende-eeuwse grachten
gordel. Het nominatiedossier, een koffer vol
documenten, is in januari vorig jaar aangeboden
aan UNESCO.
Informatie
Zie www.werelderfgoed.nl,www.wikipedia.nl,
www.amsterdam.nl,www.heemsehut.nl,
whc.unesco.org.
In 1995 werd Schokland en omgeving (in de Noordoostpolder) als
eerste aangewezen tot werelderfgoed in Nederland, een symbool
van de eeuwige strijd tussen mens en zee. Een jaar later volgde de
Stelling van Amsterdam: 135 kilometer verdediging rond de hoofd
stad, met 42 forten en verder liniedijken, genieloodsen, sluizen en
munitiemagazijnen.
De molens van Kinderdijk werden in 1997 aanvaard. Negentien
monumentale molens en een historische infrastructuur voor de
bemaling van de Alblasserwaard. Ook Willemstad op het voormalige
Nederlandse eiland Curasao werd in 1997 werelderfgoed. Wil
lemstad is begin zeventiende eeuw door Amsterdamse kooplieden
gesticht als handelspost en centrum van de slavenhandel.
Het Ir. D.F. Woudagemaal - in gebruik genomen in 1920 - is het
grootste nog in bedrijf zijnde stoomgemaal ter wereld en werd in
1998 aangewezen. Het is gebouwd voor de afvoer van overtollig
water in de Friese boezem. De droogmakerij De Beemster uit de
vroege zeventiende eeuw werd in 1999 werelderfgoed. Het nieuwe
land werd in een strak geometrisch patroon van zuivere vierkanten
ingericht. In 2000 werd het Rietveld Schröderhuis geplaatst. Het
is het enige gebouw dat volgens de architectonische principes van
de kunstenaarsbeweging De Stijl is gerealiseerd.
Het Waddenzeegebied is in de zomer van 2009 voorgedragen door
Nederland en Duitsland samen: bijna 10.000 vierkante kilometer
langs een kuststrook van zo'n 400 kilometer.
28 Heemschut oktober 2010
