Vanaf een superterp op zoek naar de oorsprong van het heelal
De 25.000 antennes van
Lofar staan verspreid
over een groot deel van
West-Europa
Lofar ligt in de Drentse
Veenkoloniën, die
dankzij de landbouw
rustig en onbebouwd
bleven
Eric Ie Gras - In de Drentse Veenkoloniën zorgen astronomen voor de
zoveelste verandering door mensenhanden in het kwetsbare, vlakke
landschap. De antennes van hun supertelescoop Lofar staan in een
gebied, dat ook bestemd is voor nieuwe natuur. Kan die onverwachte
combinatie een prijs voor landschapsontwerpers opleveren?
Beheerder Teddy Bezuijen van Het
Drentse Landschap in het Lofar-gebied
van de Veenkoloniën. Foto Eric Ie Gras
ECHT VEEL IS ER VAN LOFAR niet te zien op
het Drentse platteland, even ten zuidwesten
van Buinen. Aan de voet van de Hondsrug ligt 400
hectare vlak land, waar natuurontwikkelaars een
weidevogelgebied en natte natuur creëren. Daar
doorheen stroomt het Achterste Diep, dat verder
naar het noorden uitmondt in het riviertje de
Hunze. Geen ongebruikelijk gezicht in Nederland
en niet echt een plek waar je met onderzoek een
Nobelprijs kunt verwachten.
Toch verwacht Mike Garrett, directeur van ster
renkundig onderzoeksinstituut Astron, dat die
prestigieuze prijs juist hier verdiend gaat worden.
Dat moet dan gebeuren met de gegevens van de
supertelescoop Lofar, die als je wat beter kijkt
verscholen staat in het landschap. Lofar, de afkor
ting staat voor LOw Frequency ARray, heeft niet
de klassieke sehotelvorm van een radiotelescoop.
Het is een samenstel van wel 25.000 antennes,
die samen meer inzicht moeten bieden in de aard
de sterrenstelsels, zwarte gaten en gaswolken
die ontstonden bij de geboorte van het heelal,
zo'n veertien of vijftien miljard jaar geleden.
De daarvoor gebruikte techniek is zo geavan
ceerd, dat de verwachting van Garrett niet eens
overdreven lijkt.
De 25.000 antennes staan verspreid over een
groot deel van West-Europa, maar het centrum
van Lofar ligt in de Drentse Veenkoloniën,
een gebied dat dankzij de landbouw rustig en
onbebouwd bleef en dat vanwege de krimp van
de bevolking waarschijnlijk ook zal blijven. Een
ideale plek om de Big Bang, het ontstaan van
het heelal, nader te bestuderen.
Terpen
Teddy Bezuijen van Het Drentse Landschap,
de organisatie die het Lofar-gebied beheert,
stuurt zijn auto van de Exloeërweg bij Buinen
naar links, het land in. 'Watje hier ziet, zijn
de antennes van Lofar. Er zijn twee types,
de sprieten voor waarneming van de lagere
frequenties en de met plastic afgedekte piep
schuimen dozen met daarin antennes voor de
hogere. Ze staan op lage terpen in het land en
zijn onopvallend in het landschap verwerkt.'
Voordat de aanleg van het antennepark begon,
zocht Astron samenwerking met andere organi
saties waaronder de gemeente Borger-Odoorn,
het waterschap Hunze en Aa's, boerenorga-
nisatie LTO en Het Drentse Landschap. 'Dat
zorgde voor draagvlak in de omgeving. Dat was
nodig, er zijn bijvoorbeeld 42 boeren uitgekocht
voor de nieuwe natuur, een flinke operatie.
Peter Bennema werd aangesteld als coördinator
Ruimtelijke Ordening.'
Netwerk
Lofar heeft geen grote gebouwen nodig, in
ieder geval niet in de Drentse Veenkoloniën.
De gegevens gaan via een glasvezelnetwerk
naar een rekencentrum in Groningen. Bezuijen:
'Hier zie je alleen een paar metalen kasten
en de antennes. Mensen zijn er niet, alleen
zo af en toe voor het onderhoud. Rust is een
voorwaarde voor goede waarnemingen. Al met
al maakt dat het gebied ook uitermate geschikt
voor natuurontwikkeling.'
Bovendien heeft Lofar niet het eeuwige leven.
Over een jaar of twintig zal de techniek alweer
verouderd zijn en zullen nog geavanceerder
antennenetwerken vanaf het zuidelijk halfrond
of zelfs vanuit de ruimte het stokje overnemen.
Ook dat maakt Het Drentse Landschap tot een
logische beheerder van dit gebied, zegt
oktober 2010 Heemschut 23
Lofar zoveelste toevoeging
aan Veenkoloniën
