Op het niveau van het woonveld
vormen de bomen een ritmisch
samenspel met de bouwmassa
Berlage
Informatie
Poort. De overgang van raamwerk naar woon
wijk. Via een poort van bomen kom je de wijk
binnen. De bomen staan aan weerszijden van
de weg en overhuiven de rijbaan.
bouw portiek- en galerijwoningen en laagbouw,
of verspreid in de collectieve tuinen. De bomen
vormen een architectonisch samenspel met de
bouwvolumes. De bomen zijn steeds gekoppeld
aan een bouwblok en reageren op horizontale
lijnen van galerijen of verticale lijnen van trap
penhuizen. Ze zijn een onlosmakelijk deel van
elk stempel.
Simpel gezegd zou je kunnen stellen dat de
Westelijke Tuinsteden van Amsterdam een
Afwijkend
De wijze waarop de bomen in de oorspronke
lijke plannen van Cornelis van Eesteren en de
afdeling groenvoorzieningen van de gemeente
Amsterdam geplaatst zijn ten opzichte van
elkaar, de bebouwing en de infrastructuur is
afwijkend van vergelijkbare naoorlogse wijken
zoals Morgenstond en Moerwijk in Den Haag
en Pendreeht in Rotterdam. In Morgenstond en
Moerwijk zijn de waterlopen en groenstroken
veelal gecombineerd met de hoofdwegen.
Hierdoor is een duidelijk onderscheid ontstaan
tussen de hoofdwegen en de ondergeschikte
woonstraten. De toepassing van straat- en
Ongeveer een eeuw geleden ontwierp
Hendrik Petrus Berlage het Amsterdamse
Plan Zuid. Berlage kwam met een effi
ciënt en strak stadsplan vol gesloten en
langwerpige woonblokken, doorbroken
door monumentale lanen. Berlage en zijn
volgelingen waren ontwerpers met oog
voor detail: kunst moest zichtbaar zijn in
het straatbeeld en ook voor bomen had
men grote aandacht. Brede lanen werden
beplant met lindebomen en de pleinen met
platanen.
Een opvallend ontwerpelement was een
boom die daarvoor nog weinig geplant
werd in Amsterdam: de Italiaanse populier.
laanbomen verduidelijkt dit onderscheid. Langs
de grotere wegen staan grote bomen in twee
of vier rijen. In de smallere woonstraten zijn
kleinere bomen toegepast, soms in verschil
lende soorten aan weerszijden van de straat.
De bomen in het profiel volgen steeds de
lengte van de straat, maar zijn niet overal aan
de straat gekoppeld.
In Pendreeht zijn de assen niet benadrukt door
een opvallend aangezette bomenbeplanting.
De wegen in de hele wijk worden niet begeleid
door bomen. De bomen staan in de grasstroken
voor de woongebouwen, tussen de herhalende
stempels van eenzelfde combinatie van hoog-
Berlage gebruikte de populierensoort om
het silhouet van gebouwen en pleinen te
versterken. De horizontale lijnen van de
lange woonblokken werden zo door
broken door de verticale lijn van de Itali
aanse populieren. Hoewel de kwaliteiten
van de ontwerpideeën van Berlage lang
zichtbaar bleven, was een probleem dat
de grondideeën niet meer bekend waren.
Zeker toen de stad in stadsdelen werd
gedeeld versnipperde de kennis over het
groen. Het zelfde kan gezegd worden
over de oorspronkelijke groene ont
werpuitgangspunten van de Westelijke
Tuinsteden van Amsterdam.
combinatie zijn van de Haagse begeleiding van
bomen van het raamwerk en een Rotterdams
ensemble van de woonvelden.
Totaalontwerp
Het in kaart brengen van een bomentaal zorgt
er voor dat bomen vroegtijdig onderdeel zijn
van de ontwerpkeuzes. Niet eerst het bouw
blok, dan de parkeerplaatsen en dan nog eens
kijken waar we bomen kwijt kunnen, maar een
totaalontwerp waarbinnen bouwblok, parkeren
en bomen even belangrijk gevonden worden.
Een bomentaal is een manier om bomen weer
de plek te geven die ze verdienen en behoud
van groen erfgoed te waarborgen.
Ook is gebleken dat de bomentaal de commu
nicatie over bomen verbetert. De bomentaal
zorgt er voor dat de discussie zich toespitst op
de essentie, dat partijen elkaar beter begrijpen
en dat keuzes goed onderbouwd zijn en
daarmee beter uit te leggen.
P. Tramper heeft de afgelopen twee decennia
voornamelijk als ontwerper openbare ruimte
gewerkt voor Stadsdeel Slotervaart in
Amsterdam. Sinds I mei werkt hij voor stads
deel Nieuw-West.
Meer informatie over de bomentaal is
te vinden op www.bomentaal.nl
oktober 2010 Heemschut 11
