Literatuur
Zuid-Holland
Meelfabriek 'de Sleutels'
Leiden - Onlangs presenteerde de Zwitserse architect Peter Zumthor
zijn plannen voor de Leidse meelfabriek. Meelfabriek 'de Sleutels'
is een groot industrieel complex dat bestaat uit dertien gebouwen
waaronder silo's, een ketelhuis, produetiegebouwen, een pakhuis en
een kantoor met dienstwoning, gelegen op een voormalig bastion aan
de rand van de binnenstad. Een bijzonder onderdeel van het complex
is de oude betonnen graansilo, die is gebouwd in 1907. Dit is een van
de oudste nog bestaande betonnen silo's van ons land.
Na de sluiting van de meelfabriek in 1988 lagen de gebouwen op het
terrein er jarenlang ongebruikt bij. De eigenaar, Meneba, gebruikte
het complex vooral als opslagplaats voor graan. Wat er uiteindelijk
moet gebeuren met de gebouwen was lange tijd onzeker. De erken
ning als rijksmonument in 2000 was een extra impuls voor hergebruik
in plaats van sloop.
In 2001 stelde de gemeente Leiden een aantal stedenbouwkundige
eisen op. Zo moest het terrein opener en groener worden, met een
groene verbinding tussen het Anker- en het Katoenpark, ten noorden
en ten zuiden van de meelfabriek. De nieuwe eigenaar van de fabriek
- Meelfabriek CV, een vennootschap van VOF Meelhattan en de
Leidse studentenhuisvester SLS-Wonen - trok uiteindelijk architect
Peter Zumthor aan om een plan te maken voor herontwikkeling van
het fabriekscomplex. In zijn ontwerp gaat Zumthor zoveel moge
lijk uit van behoud van het industriële karakter. Bij de verbouwing
zullen wel de buitengevels moeten worden aangepast om vensters
aan te brengen. Het ontwerp voorziet in huur- en koopwoningen en
studentenhuisvesting. Er zullen ook horeeavoorzieningen komen, een
wellneseentrum, een kantoor- en expositieruimte en een hotel. Als
voorbereiding op de start van het herbestemmingsplan is men alvast
begonnen met het slopen van alle ontsierende gebouwen en het
opruimen en schoonmaken van de gebouwen.
In de loop van 2011 zal worden begonnen met de daadwerkelijke
verbouwing van de meelfabriek.
Marijke van den Heuvel: Fabrieken!
Industrieel erfgoed in de gemeente
Utrecht. Utrecht, Matrijs, 2009. 160
pagina's, register, lit.opg. 22 x 28 cm.
ISBN 978-90-5345-401-5.
Prijs: 19,95.
Over het industriële erfgoed in de
provincie en de stad Utrecht is in het
verleden al het nodige gepubliceerd.
De gids langs industrieel erfgoed in de
stad Utrecht van auteur Kees Volkers
uit 1985 (Sporen van bedrijvigheid) was
zelfs een van de eerste overzichtspu
blicaties over het industrieel erfgoed
van een Nederlandse stad. Van Hans
Buiter verscheen in 1997 Fabriekswerk,
een uitstekend overzichtswerk over
het industrieel erfgoed in de provincie
Utrecht.
In 2006 verscheen een provinciaal
overzichtsrapport in samenwerking met
de stichting USINE onder de naam '20
vensters op het het industrieel erfgoed
in de provincie Utrecht'. Aan deze
uitgaven is nu een vierde Utrechtse
uitgave toegevoegd: 'Fabrieken! indu
strieel erfgoed in de gemeente Utrecht'.
In dit fraai uitgegeven boek wordt het
industrieel erfgoed van de gemeente
Riet Beuker: Kunstzijdefabriek ENKA;
tachtig jaren werkgelegenheid en
welvaart in Ede. Ede, Gemeentearchief,
2008 (Serie Historische Cahiers Ede, dl.
10) 112 pagina's, ISBN 978-90-79623-
03-7. Prijs: 9,90. Te bestellen via het
gemeentearchief van Ede.
In de serie Historische Cahiers Ede is
in 2008 een deel verschenen, gewijd
aan de geschiedenis van de kunstzij
defabriek ENKA te Ede. De fabrieken
van de ENKA worden momenteel deels
gesloopt, om plaats te maken voor een
nieuwe woonwijk. Slechts enkele onder
delen blijven als monument behouden.
In dit boek wordt de geschiedenis van
uitgebreid beschreven. In vergelijking
met de uitgave van Kees Volkers wordt
nu een uitgebreider beeld gegeven van
de bedrijven die binnen Utrecht actief
zijn geweest en soms nog zijn. Van elk
bedrijf wordt een uitvoerige historische
beschrijving gegeven, voorzien van
historische zwart-witfoto's, aangevuld
met actuele kleurenopnamen van hoge
kwaliteit. In een inleidend hoofdstuik
wordt een beeld geschetst van de
algemene industriële ontwikkeling van
de stad Utrecht van 1800 tot 2010.
In de volgende hoofdstukken wordt
op thematische wijze aan de diverse
bedrijfstakken aandacht besteed, zoals
de steenfabricage, bierbrouwerijen,
staalindustrie, nutsvoorzieningen en
infrastructuur. Opmerkelijk is dat ook
naoorlogse industriële panden worden
beschreven. Het boek sluit af met een
uitgebreid literatuuroverzichten een
register. 'Fabrieken!' is een aanwinst in
de Nederlandse literatuur over indu
strieel erfgoed. Het ware te wensen dat
meer Nederlandse steden, waaronder
Amsterdam een dergelijke voorbeel
dige publicatie lieten verschijnen...
de ENKA-fabriek beschreven, met aan
dacht voor de stichter van de fabriek,
Dr. J.C.Hartogs, de ontwikkeling van
de kunstzijdeindustrie in Nederland en
Duitsland, de bouw van de fabriek, de
arbeidsomstandigheden, de huisvesting
van de arbeiders, de fabriek tijdens de
Tweede Wereldoorlog en de ontwikke
ling van het bedrijf na 1945, met onder
meer de fusie met de AKU.
In 2002 werd de fabriek in Ede
gesloten. De ENKA heeft veel invloed
gehad op de Edese samenleving, het
werd de grootste werkgever samen met
defensie. Het boekwerkje is rijk voor
zien van historische afbeeldingen.
augustus 2010 Industria 47
