Stoomgemaal Cruquius naar Hendrick de Keyser
Nance en Henkjan zoeken Mooiste Pand van Nederland
Het nog altijd bijzonder imponerende technische hart van het stoomgemaal Cruquius.
Foto Vereniging Hendrick de Keyser/Arie de Ruiter
Het stoomgemaal staat als een burcht aan de Ringvaart
van Haarlemmermeer. Foto Vereniging Hendrick de Keyser
Het stoomgemaal De Cruquius in de Haarlemmermeer is eind januari
voor een symbolisch bedrag overgedragen aan Vereniging Hendrick
de Keyser. Het ruim 160 jaar oude gebouw is er slecht aan toe.
Ingrijpend herstel van casco, houtwerk en metselwerk is dringend
nodig. Om deze reden werd door stichting De Cruquius de noodklok
geluid en een beroep gedaan op expertise van Vereniging Hendrick
de Keyser. Een grote restauratie zal in de komende vijfjaar gefa
seerd worden uitgevoerd. Museum de Cruquius streeft op termijn
naar uitbreiding en reconstructie van oorspronkelijke details uit de
stoomperiode.
De Cruquius, de grootste stoommachine ter wereld, is een van de
bekendste monumenten van de Nederlandse industriële revolutie. Het
gemaal werd gebouwd in de jaren 1846-1849 en ingezet voor de droog
legging van de Haarlemmermeer, een krachttoer van de eerste orde.
Voor die tijd was wind nog het belangrijkste hulpmiddel in de Hollandse
strijd tegen het water. Omdat voor industriële gebouwen nog geen goede
vorm bestond, greep ingenieur J.A. Beijerinck, die het ontwerp maakte,
terug op Engelse voorbeelden. Het gebouw oogt als een burcht met
gepleisterde kantelen en hoge gietijzeren vensters. Omdat in Nederland
op stoomgebied nog onvoldoende ervaring bestond, maakten de Engelse
ingenieurs Gibbs en Dean het ontwerp van de stoommachine. Acht door
het gebouw stekende smeedijzeren balansen dreven de zuigerpompen
van het gemaal aan. Deze pompten het water omhoog naar de houten
stortvloer rond de machinetoren, vanwaar het de Haarlemmerringvaart
instroomde. Dit wonder van 19de-eeuws vernuft en techniek bleef tot
1933 in gebruik. Het werd het eerste industriële monument dat onder
rijksbescherming kwam.
De restauratie wordt mogelijk gemaakt door steun van de BankGiro
Loterij, de Provincie Noord- Holland, het Rijk, het Hoogheemraadschap
van Rijnland en de Stichting Cruquius.
In het nieuwe SBS6-programma Het Mooiste
Pand van Nederland maken zestien vervallen
gebouwen kans op een prijs van 1 miljoen euro
van de BankGiro Loterij. De loterij zet zich in
voor het behoud van het culturele erfgoed in
Nederland. Het programma is een productie
van Endemol.
Presentatoren Nance en Henkjan Smits bege
leiden de mensen, die zich met hart en ziel
dag en nacht bezighouden met een oud pand,
in hun strijd om dit enorme bedrag. Met het
miljoen kan het gebouw dat wint een meta
morfose ondergaan, zodat het kan worden
behouden. Een vakkundige jury bepaalt welke
twee panden er door mogen naar de finale. Het
programma start in februari met een uitzen
ding van twee uur.
Tijdens de eerste uitzending waarin telkens
twee mensen hun pand moeten presenteren,
zullen meteen al acht van de zestien panden
afvallen, leder pand dat kans maakt op het mil
joen wordt verdedigd door koppels bestaande
uit vrijwilligers en vertegenwoordigers van de
oude gebouwen. Zij zullen tegen elkaar strijden
door opdrachten uit te voeren en de jury en
kijkers ervan te overtuigen dat hun pand niet
verloren mag gaan. Een jury bepaalt uiteindelijk
welke twee gebouwen er in de finale komen.
februari 2010 Heemschut 29
