Fhegerhorst uitgebouwd
tot spil in Duitse lucht
verdediging
De kleinschalige
gebouwen waren
gerangschikt als een
boerendorp en de
wegen waren bestraat
met klinkers.
Vliegveld Deelen jarenlang grootste Duitse militaire vliegveld in
verdediging tegen geallieerden
Dick Veerman - Ten noorden van
Arnhem in het gebied rond Deelen
ligt een intrigerend landschap. De
Duitse bezetter liet er in de Tweede
Wereldoorlog een vliegveld aan
leggen dat als één van de grootste
van Europa gold. Om het personeel
te huisvesten werden er legerings
plaatsen gebouwd in de vorm van
kleine boerendorpen en technische
complexen aangelegd die uniek zijn
in Nederland en daarbuiten.
Anders dan op andere militaire
vliegvelden het geval was bleven veel
voorzieningen en infrastructuur in originele
staat aanwezig nadat Defensie het vliegveld
overnam en het heeft hierdoor een grote
waarde op het gebied van de luchtvaartge
schiedenis en krijgscultuurhistorie. Door bezui
nigingen bij Defensie zijn er in Nederland de
laatste jaren verscheidene vliegvelden gesloten
en werd Deelen een slapende basis. In 2007
kreeg het vliegveld de status van Rijksmonu
ment.
Na een periode van leegstand worden er op
het ogenblik weer enkele gebouwen door de
landmacht in gebruik genomen, terwijl andere
elementen aan verval onderhevig blijven.
Doordat het gebied niet vrij toegankelijk was,
is het bestaan van de objecten op het vlieg
veld tamelijk onbekend gebleven bij het grote
publiek. Met dit onderzoek lever ik een bijdrage
aan de kennis van de cultuurhistorische ele
menten, die zijn aangelegd bij de bouw van het
vliegveld Deelen.
Vorfeld
Het Nederlandse territorium zou volgens de
Duitse plannen al bij het begin van de Tweede
Wereldoorlog gebruikt worden als Vorfeld
in de strijd tegen Engeland. De ter beschik
king staande infrastructuur in Nederland
diende daarvoor wel te worden aangepast. Het
kleine vliegveldje op de Kemperheide even ten
noorden van Arnhem kreeg in de plannen een
uiterst belangrijke taak in de Duitse luchtver
dediging toebedeeld. Het werd uitgebouwd tot
Fliegerhorst Deelen.
De Duitsers begonnen met de aanleg van
het startbanenstelsel. Ook op Deelen werden
de startbanen aangelegd in een A-figuur, de
karakteristieke vorm van Duitse vliegvelden.
Daarnaast werden in ijltempo verharde rol-
banen en aanvoerwegen aangelegd en schoten
hangars, werkplaatsen en militaire installaties
als paddenstoelen uit de grond. Uiteindelijk
zouden meer dan negenhonderd kleine en grote
objecten op het vliegveld verrijzen.
Het nationaalsoeialisme kende een bouwstijl
die wehrertügtigend moest zijn: de sterke
geest moest in de bouwwerken tot uitdrukking
komen. Een voorbeeld hiervan is het rijkslucht-
vaartgebouw in Berlijn. Bij de ontwerpen van
de Fliegerhorsten was deze toepassing echter
niet gewenst, omdat de militaire functie van
de vliegvelden juist een grote terughoudend
heid in de architectuur vereiste en dienden de
troepenonderkomens te worden gebouwd in de
traditionele Heimatschutz stijl. De toepassing
van het zadeldak, traditionele kruisvensters en
luiken zijn illustratief. Deze elementen bena
drukken volgens de ideologie de beslotenheid
van het huis. Dakpannen, baksteen en pleister
werk werden toegepast en droegen bij aan de
stijlkenmerken.
Camoufleren
De Heimatschutz was bij de architecten van de
Luftwaffe zeer geliefd en werd ook veelvuldig
toegepast bij de bouw van vliegveld Deelen.
Door de aan de omgeving aangepaste bouw
20 Heemschut februari 2010
