Zwartenhoekse Zeesluis deels als nieuw
Willem Heijbroek - De Zwartenhoekse Zeesluis, die ook bekend staat als
'Grote Petrus', werd in 1788 in de buurt van Axel (Zeeuws-Vlaanderen)
gebouwd. Sinds eind vorige eeuw werd geijverd voor restauratie en
plaatsing op de rijksmonumentenlijst. Beide acties slaagden. Een
voorbeeld van, ondanks MoMo, particuliere invloed in de praktijk.
De Zwartenhoekse Zeesluis, zeezijde. Na jarenlang verval nu hersteld.
De zeesluis voorafgaand aan de restauratiewerkzaamheden.
De afronding van de restauratie en onthulling van de sluitsteen. Foto's Willem Heijbroek
IN 1998 IS DE TOESTAND VAN DE SLUIS
erg slecht, als gevolg van veel begroeiing
tussen de stenen en door plaatselijk verval.
De stichting 'Oud Westdorpe' voert vanaf dat
moment actie bij het waterschap 'de Drie
Ambachten' om deze sluis te behouden, wat
bij de wedstrijd 'Erfgoed al goed' uiteindelijk
de eerste prijs oplevert. Heemschut vraagt
ook aandacht voor het herstel en laat stu
denten van de Hogeschool Zeeland het geheel
opmeten. De suatie- en inundatiesluis van de
Zwartenhoekse Zeesluis heeft drie gemetselde
kokers. Daarmee kan men de afwatering, de
suatie verzorgen van de Canisvlietpolder.
In tijden van oorlog kan de sluis de polder ook
onder water zetten (inunderen). Het jaartal van
oplevering, 1789, is vastgelegd in een sluit
steen.
De sluis is zeer bijzonder vanwege de unieke
constructie en de gebruikte techniek. Er is
slechts één ander voorbeeld bekend: de St.
Livinus in het nabijgelegen Reigersbosch.
Deze sluis is echter niet meer zichtbaar, maar
de bouwtekeningen ervan zijn wel bewaard
gebleven. Deze werden gebruikt bij de opme
tingen en bij de voorbereidingen voor het
herstel van de Zwartenhoekse Zeesluis.
In 2004 dient Heemschut een aanvraag in voor
plaatsing van de sluis op de rijksmonumenten
lijst; het jaar daarop wordt het verzoek - op
de valreep - gehonoreerd. Intussen heeft de
Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) samen
met een projectgroep, waarin de verschillende
betrokkenen zijn verenigd, de begroeiing verwij
derd en al kleine reparaties uitgevoerd. Na het
verkrijgen van de status rijksmonument begint
de eigenlijke restauratie. De zoete zijde, die sterk
vervallen is wordt geconsolideerd; de zoute zijde
volledig gerestaureerd.
De natuurstenen bekledingen worden hersteld
en ontbrekende delen gecompleteerd met
nieuwe hardsteen uit China. De bakstenen bin
nenwanden van de kokers worden opnieuw
gevoegd en ontbrekende delen ingevuld. De
oevers van de Zwartenhoekse kreek, die onder
deel uitmaakt van de Ecologische hoofdstruc
tuur (EHS), krijgen een aangepaste beplanting.
IN. Heijbroek is voorzitter van de provinciale
commissie Zeeland
februari 2010 Heemschut 19
