Industrieel nieuws
Overijssel
Flevoland
1. Een schets van het restauratieplan voor de
oude textielfabriek van Van Heek aan de Lage
Bothofstraat. Illustratie De Woonplaats
Beeldengroep fabriek 1955.
Het werkeiland van Lelystad op een luchtfoto uit
ongeveer 1957. Links de woningen, voor de bouwput
voor dieselgemaal Wortman. Foto KLM Aerocarto
Enschede: Slechts weinig gebouwen herinneren
nog aan de bloeitijd van de textielnijverheid
in Enschede. Na de sluiting van de meeste
fabrieken in de jaren zestig en zeventig van
de vorige eeuw werden de meeste fabrieksge
bouwen snel en grondig gesloopt. Men wilde
liever niet meer herinnerd worden aan het
harde bestaan in de textielfabrieken van weleer.
Ook de monumentale textielfabrieken van
de firma Van Heek langs de spoorlijn naar
Gronau (D) aan de Hoge Bothofstraat werden
met de grond gelijk gemaakt. In dit deel van
Enschede ontsprong slechts één fabriekscom
plex tot nu toe de dans. De textielfabriek van
Van Heek aan de Lage Bothofstraat, naast de
spoorlijn.
Dit op het oog oninteressante bedrijfsgebouw
bevat in de kern nog steeds een oorspronkelijk
bakstenen fabrieksgebouw uit het begin van de
20ste eeuw, gebouwd volgens de toen gang
bare stijl van de Engelse Lancashire textielfa
brieken. In de jaren zeventig zijn de buitenge
vels bekleed met metalen platen, waardoor de
indruk ontstaat dat het om een relatief modern
bedrijfspand gaat.
In het interieur van de fabriek, nu in gebruik bij
een meubelzaak, zijn op de eerste verdieping
nog bijzondere gietijzeren draagkolommen te
zien, die in Enschede zeldzaam zijn geworden.
In 1955 werd de fabriek aan de oostzijde uitge
breid met een moderne spinnerij, naar ontwerp
van de Zwitserse architect Gherzi. Het betreft
een bakstenen bedrijfsgebouw met een voor die
tijd revolutionair ontwerp. Het was een gebouw
zonder daglicht, maar geheel geklimatiseerd.
Aan de straatzijde is een monumentale entree,
met een beeldengroep van drie godinnen en de
jaartallen '1858' en '1958'. Deze beeldengroep
maakt het gebouw tot een fraai en zeldzaam
voorbeeld van wederopbouwarchiteetuur uit de
vijftiger jaren.
De eigenaar van de beide fabrieken, woning
bouwvereniging 'de Woonplaats' had al een
sloopvergunning aangevraagd om er nieuwe
woningen te bouwen. Na de recente ontdek
king van de cultuurhistorische waarde van
de textielfabriek onderzoekt 'de Woonplaats'
behoud en herbestemming van het complex.
Een gegadigde voor het complex aan de Lage
Bothofstraat is de Nationale Reisopera, die nu
in een te krap pand in Enschede is gehuisvest.
Lelystad: Dit jaar is het zestig jaar geleden dat
in het zuidelijk deel van het IJsselmeer werd
begonnen met de aanleg van een werkei
land, van waaruit de latere Flevopolders
zouden worden aangelegd. Met de aanleg
van het werkeiland in het IJsselmeer begon
ook de geschiedenis van Lelystad. In eenvou
dige woningen werden de pioniers met hun
gezinnen gehuisvest. Aanvankelijk gebeurde dit
in houten barakken, later in bakstenen huisjes.
Alle bouwmateriaal, brandstof en voedsel voor
de bewoners moest per boot vanaf Harderwijk
worden aangevoerd.
Vanwege de materiaalschaarste werden de
bakstenen, waarmee de woningen werden
opgetrokken op z'n kant gemetseld, hetgeen
een fraai metselverband opleverde. Nu, zoveel
jaren later is het vroegere werkeiland nog
steeds goed herkenbaar, al is het vanaf de zuid
zijde ingesloten door de nieuwbouwwijken van
Lelystad. Om het vroegere werkeiland is inmid
dels een strijd gaande, in hoeverre dit oudste
stukje Lelystad als cultuurhistorisch monument
behouden kan blijven (zie onder meer Heem
schut augustus 2006, pagina 36).
De gemeente heeft met projectontwikke
laar 'Waterfront' een overeenkomst gesloten
waarbij de laatste een aantal oude woningen
op het werkeiland renoveert, met als tegen
prestatie de toestemming om hier tevens drie
blokken met appartementen te bouwen. Met de
opbrengst van de nieuwbouw kan de project
ontwikkelaar de kosten van de restauratie van
de oude woningen financieren. Inmiddels is een
aantal bewoners in het geweer gekomen tegen
de plannen, en heeft de Bond Heemschut het
werkeiland met de pionierswoningen aange
meld als rijksmonument. Heemschut beschouwt
het werkeiland met de woningen als een uniek
monument van de inpolderinggesehiedenis uit
de vorige eeuw.
Het werkeiland is voor een deel al aangetast,
door de sloop van de centraal gelegen kantine
en het wijzigen van het stratenplan. De bouw
van drie moderne woonblokken temidden
van de oude bebouwing, en de bouw van een
nieuw woonblok pal aan de havenzijde van het
werkeiland, zal het karakter van het gebied nog
ïf*iïÉlllll