Veelal lagen buitenplaatsen
en landgoederen in eikaars
nabijheid, soms ook in de
nabijheid van de kastelen
van de adel.
Kasteel Duivenvoorde in
Voorschoten, 1717. Tuin en
huis na modernisering.
Analysetekening van
buitenplaats Vreden-
burg in Beemster
Holland. De Beemster was een ontworpen
geometrisch landschap met waterwegen,
wegen en een raster van boerderijen. Sommige
daarvan werden aangepast tot landgoed en
andere werden direct buitenplaats of landgoed,
zoals Vredenburg. Deze buitenplaats van de
Amsterdamse koopman Frank Alewijn kreeg een
vierkante vorm, vergelijkbaar met de vorm van
de kavels van de polderstruetuur. Het raster
van de polder werd hiermee doorgezet in de
buitenplaats zelf. Dit werd ook wel gedaan met
boerderijen of hofsteden, die als lusthof werden
aangepast. Deze landgoederen behielden hun
agrarische grondslag en werden meestal het
hele jaar door bewoond. Veelal waren ze ook
groter dan buitenplaatsen.
Kastelen
De oude adellijke kastelen kregen vergelijkbare
tuinen en het versterkte huis werd veranderd
in een woonhuis, zoals kasteel Duivenvoorde
(1226) in Voorschoten. Het middendeel van
het huis was oorspronkelijk een mottekas-
teel. De tuin heeft vele verschillende vormen
gehad. De oorspronkelijke tuin en het huis
waren aangelegd op de net iets hoger gelegen
strandwallen. Twee wegen langs het kasteel
verbonden de twee naastgelegen strandwallen
met elkaar. Rond 1717 werd de tuin verbreed
met nog een strook land aan beide kanten en
verloor het zijn langwerpige karakter van een
veenpolderslag en kreeg het een meer vierkant
karakter. In delen die net buiten de strandwal
lagen kwamen de waterelementen als vijvers en
fonteinen.
Rond (grotere) steden ontstonden zo groepen
van buitenplaatsen en landgoederen, zoals
rond het stadhouderlijk hof van Den Haag en
rond handelssteden als Amsterdam. Andere
gebieden met buitenplaatsen in Zuid-Holland
waren de Oude Rijn, de duinen bij Oostvoorne
en rond Rotterdam, Dordrecht en Gorinchem.
Veelal lagen buitenplaatsen en landgoederen
in eikaars nabijheid, soms ook in de nabijheid
van de kastelen van de adel. Ze waren met de
stad verbonden met waterwegen, wegen en
zichtlijnen. Onderzoek naar buitenplaatsen
moet daarom niet alleen op de schaal van de
buitenplaats zelf gebeuren. De structuur van de
naastgelegen buitenplaatsen en het omliggende
en onderliggende landschap moet worden
meegenomen in de analyse.
Vanwege de verstedelijkingsdruk in Zuid-
Holland en de vele buitenplaatsen is de
provincie al enige tijd bezig deze laatste
goed te beschermen. In 2006 en 2007 zijn
de provincies Noord- en Zuid-Holland en de
regio's Kennemerland en Holland Rijnland
begonnen met het Belvedèreproject Landgoe
deren Verbinden. Dit is bedoeld om de buitens
in de kustzone meer aandacht te geven. Vista
landschapsarchitecten uit Amsterdam en de
leerstoel Landschapsarchitectuur van de TU
Delft ontwikkelden samen een inventarisatie
van alle huidige en gewezen buitenplaatsen
en landgoederen in dit gebied en stelden een
typologie vast op basis van de landschappelijke
ligging. Naast een onderzoek kwam er ook een
visie op het gebied met allerlei projecten om de
buitenplaatsen een goede plek te geven en de
samenhang te versterken.
Daarnaast gaf de provincie OKRa landschapsar
chitecten en de stichting Particuliere Histo
rische buitenplaatsen (PHB) de opdracht om
een rapport te maken dat in december 2007
uitkwam met de titel; 'Ruimtelijke kwaliteit
kastelen en historische buitenplaatsen Zuid
Holland'. Deze onderzoeken resulteerden in een
amendement van de provinciale VVD, breed
gedragen door veel andere fracties, waarin
wordt gesteld dat de omgeving van een buiten
plaats specifiek beschermd moet worden.
Regels
Hoe bescherm je de omgeving en de belang
rijkste ruimtelijke elementen van elke buiten-
18 Heemschut februari 2009
FjTctwo
i'lu.mjiuiiup >ni|i^
