Erfgoed ambacht
Potterij Zaalberg, drie generaties pottenbakkers
De Scheppingskerk in Leiderdorp.
Foto's Brigitte Linskens
Waterkan van Meindert Zaalberg
behorende bij de doopvont.
Ensemble van doopvont, kandelaar
voor de paaskaars en waterkan van
Meindert Zaalberg in de Scheppingskerk,
Leiderdorp
Brigitte Linskens - In een groene oase op de grens van
Zoeterwoude, in de schaduw van de indrukwekkkende
Meerburgkerk, ligt potterij Zaalberg. Al drie genera
ties wordt hier keramiek vervaardigd. In 1918 startte
Herman Zaalberg (1880-1958) in Leiderdorp zijn eigen
bedrijf onder de naam Kunstaardewerkfabriek de Rijn.
Ook zoon Meindert koos voor dit ambacht net als diens
twee zonen Herman en Gijb. Negentig jaar na de oprich
ting vertelt kleinzoon Herman Zaalberg over potten
bakken en over keramiek voor kerkelijk gebruik.
Keramiek is de verzamelnaam voor
alle van klei tot steen gebakken producten.
Klei is in de streek waar de pottenbakkers
Zaalberg begonnen volop aanwezig. Meindert
Zaalberg sprak van 'heerlijk materiaal'. Het op
de juiste wijze mengen van de klei is belangrijk
om een goede substantie te verkrijgen die door
het bakproees niet kromtrekt of vervormt en
op hoge temperatuur, 1200 graden Celsius,
gebakken wordt.
Na het mengen wordt de klei met de hand op
de schijf gedraaid tot een voorwerp, gedroogd
en voor de eerste maal gebakken (biscuit) om
breuk bij het glazuren te voorkomen. Daarna
volgt het glazuren en opnieuw bakken. Glazuur
bestaat uit fijn vermalen mineralen, vermengd
met metaalpoeder (ijzeroxide, kobaltoxide,
sulfaten en chloriden). De samenstelling is heel
belangrijk en zorgt voor de prachtige kleuren.
Het experimenteren met de glazuren heeft
geleid tot de specifieke kleuren waaraan de
potten van Zaalberg herkenbaar zijn.
Avondmaalserviezen
Meindert Zaalberg (1907-1989) werkte aanvan
kelijk in Leiderdorp. De werkplaats had in die
jaren veertien man in dienst. In 1962 vertrok hij
naar Ommen. In de zestiger jaren heeft hij veel
werk gemaakt voor kerkgebouwen, zoals voor
de Gereformeerde kerk in Dronten, de Triom-
fatorkerk in Den Haag, de Welkomstkerk in
Breda en de Scheppingskerk in Leiderdorp. Ook
voor de enige door Rietveld ontworpen kerk in
Uithoorn, nu in gebruik als bibliotheek, maakte
hij het avondmaalservies in fleurig rood. Het
gaat om gebruiksvoorwerpen ten dienste van
de Avondmaalsviering, zoals een wijnkan met
bekers, broodsehalen met doorgeefsehalen met
bijpassende (paaskaars)kandelaars en bloemen-
vazen. Verder doopvonten met een bijbeho
rende waterkan.
Herman Zaalberg: 'keramiek paste bij die
tijd van bewustwording en vernieuwing. De
gelovigen wilden terugkeren naar de oorspron
kelijke avondmaalviering. In Palestina werden
aardewerken bekers gebruikt, geen gouden
of zilveren.' Het kerkelijke keramiek kwam tot
stand in nauw overleg tussen de architect en de
kunstenaar en diende in harmonie te zijn met
het kerkgebouw. Zaalberg pleitte ervoor dat de
toegepaste kunsten niet als extra versierende
elementen werden toegevoegd.
In de werkplaats zijn nog steeds de modellen te
bewonderen die op verzoek aan de kerkenraad
konden worden getoond. Ook over de kleur
werd overlegd.
Het werk van Meindert Zaalberg, bestaande
uit vele unica kenmerkt zich door een strakke
vormgeving van uiterste soberheid, originele
glazuren en doelmatigheid en leende zich uit
stekend voor deze liturgische toepassing.
Literatuur
B. Jan Aalbers, Een hemel van Wereldse klei,
Meindert Zaalberg Pottenbakker, Kampen, 1987
Herman Zaalberg (red.), Potterij Zaalberg Klei en
Vuur, Zwolle, 1998
www.zaalberg-keramiek.nl
oktober 2008 Heemschut 33
Keramiek in harmonie met kerkgebouw
