Decentralisatie van archeologisch onderzoek niet altijd gewenst
Hans Bollebakker - In de raadszaal van het 14e eeuws stadhuis van Dor
drecht werd 14 februari tijdens een symposium de handelseditie gepre
senteerd van het proefschrift van dr. Herbert Sarfatij. Diens onderzoek in
het centrum van Dordrecht vormde een onderdeel van het ROB-project
'urbanisatie'. Dit project werd in de jaren zestig als nieuw beleid op poten
gezet en was gericht op grootschalig onderzoek naar middeleeuwse urba
nisatieprocessen, waarin ook stadsarcheologie als zelfstandig onderdeel
opgenomen was. Zomer 1968 ging het onderzoek in Dordrecht van start.
PROFESSOR BAZELMANS (archeoloog,
directielid en hoofd sector kennis erfgoed
van de RACM) belichtte tijdens het symposium
ter introductie de bevolkingsontwikkeling in
de Lage Landen tussen de Romeinse tijd en de
vijftiende eeuw (met een uitstapje diep de pre
historie in). Voor het jaar 1500 werd een eerste,
vrij exacte schatting van het bevolkingsaantal
van het huidige Nederland gemaakt. 'Veel
mensen zijn sterk georiënteerd op de Gouden
Eeuw, maar de grondslag daarvoor werd in de
twaalfde en dertiende eeuw gelegd, ook voor
Dordrecht was dit een cruciale periode.' Hoe
verliepen de urbanisatieprocessen?
Herbert Sarfatij1 leidde het onderzoekspro
ject Urbanisatie. Er zijn hiervoor uitgebreide
opgravingen uitgevoerd in de binnensteden van
Nijmegen, Deventer, Tiel en Dordrecht. Het nu
verschenen Archeologie von een deltastad is de
synthese van een grote serie opgravingen in het
centrum van Dordrecht, die de ROB onder zijn
leiding heeft verricht. Systematisch kon worden
voortgebouwd op door hem eerder gevonden
resultaten. De impact van dit stadsarcheolo-
gisch onderzoek gaat aanzienlijk verder: het
is de basis voor het leggen van verbanden,
teneinde zicht te krijgen op het middeleeuwse
urbanisatieproces.
De onderzoeksresultaten verdienen inderdaad
de handelsuitgave die nu voorligt. De archeolo
gische literatuur en de Nederlandse geschied
schrijving worden er aanzienlijk door verrijkt,
ook en vooral omdat het onderzoek zich
afspeelt op verschillende niveaus van analyse,
uiteraard letterlijk maar ook methodologisch.
Archeologie van een deltastad2 is een bewer
king van het proefschrift Dordracum Exca-
vatum, waarop de auteur in 2006 promoveerde
aan de Universiteit van Amsterdam.
Schoolvoorbeeld
De inhoud is gebaseerd op opgravingen in de
binnenstad van Dordrecht. Deze werden tussen
1968 en 1989 door de toenmalige Rijksdienst
voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (nu
onderdeel van de RACM) onder leiding van dr.
Sarfatij verricht. Het onderzoek is een school
voorbeeld van wat uitgebreid en intensief
stadsarcheologisch onderzoek voor nieuwe kijk
op de geschiedenis van een stad kan leveren.
In dit geval over de deltaomstandigheden
waarin Dordrecht in de 12e eeuw ontstond. Het
letterlijk 'maken' van de ondergrond door aan
plempingen en indrukwekkende ophogingen,
de elkaar opvolgende stadsuitbreidingen en
de daarmee gepaard gaande uiteenlopende
vormen van bakstenen bebouwing in tien
tallen opgegraven huisplattegronden, schetsen
het archeologische verhaal van de stedelijke
bewoning. Talrijke kaarten, foto's en teke
ningen in nauwe relatie tot de tekst maken dit
proces vanuit de middeleeuwen tot ver daarna
duidelijk.
Zo ontstonden nieuwe historisch topografische
inzichten, die voordien niet af te leiden waren
uit de traditionele geschreven en getekende
bronnen. Er komen in dit boek verschillende
niveaus van analyse aan bod: van de uitge
breide opgravinglocatie in het westelijke bin
nenstadsgedeelte Poortzijde naar de wording
van de gehele stadsnederzetting Dordrecht,
en via de verstedelijking van West-Nederland
naar het middeleeuwse urbanisatieproces op
algemeen Noordwest-Europees niveau.
Juist deze combinatie maakt het belang van de
stadsarcheologie op het terrein van de stads
geschiedenis meer dan duidelijk. Het onderzoek
hangt samen met een veel groter internationaal
georiënteerd onderzoek, dat beoogt zicht te
krijgen op de urbanisatie in de middeleeuwen,
waarvoor Dordrecht bewust is uitgekozen. Het
boek geeft een nieuw en boeiend beeld van de
geschiedenis van Dordrecht die als gevolg van
de opgravingresultaten op sommige punten
herschreven moet worden.
Daarmee is stadsarcheologie een hoogst
actueel thema in de hedendaagse geschied
schrijving en een wezenlijke bijdrage aan de
archeologische waardekaart. Men mag hopen
dat dit onderzoek in Dordrecht zal leiden tot
een veel breder onderzoek naar hoe de ontwik
keling van deze stad zich verhoudt tot het alge
mene proces van de verstedelijking in noord
west-Europa tijdens de middeleeuwen. Het
belang van de stadsarcheologie en de publicatie
14 Heemschut oktober 2008
Archeologie van een deltastad
