'Niet nodig om binnen te kijken, die bouwval gaat toch tegen de vlakte'
Eric Ie Gros - De Drentse keuterijen, de boerderijen van armen,
verdwijnen in snel tempo. Waar een paar jaar geleden nog een
klein bedoeninkje stond, is nu maar al te vaak een modern,
boerderijaehtig bouwwerk verrezen. Heemschut Drenthe en Het
Drents Landschap legden de geschiedenis van de keuterij vast
in een boek dat de titel 'Keuterijen in Drenthe' kreeg.
Nog niet eens zo lang geleden,
niet meer dan een jaar of vijftig, zestig,
stonden overal op het Drentse platteland keute
rijen. Het waren optrekjes van arme boeren, die
niet of nauwelijks konden rondkomen van de
opbrengst van de paar bunder land waarover
ze beschikten. Vaak moesten ze een bijbaantje
nemen, bijvoorbeeld als melkrijder of als
arbeider bij een grote boer.
Als je vandaag de dag door Drenthe fietst, dan
zie je nog steeds keuterijen. Soms, als je geluk
hebt, nog redelijk in oorspronkelijke straat,
maar vaker compleet verbouwd en alleen met
moeite herkenbaar als de plaats waar ooit een
kleine boer en zijn gezin vochten voor een
schamel bestaan.
Verbouwen
Eigenlijk is het wel begrijpelijk dat zo veel
voormalige keuterijen ingrijpend zijn verbouwd.
Ze waren donker, klein en vaak slecht gebouwd.
In het woongedeelte waar ooit een gezin van
vader, moeder, grootouders en soms tien of
meer kinderen kon wonen, is nu maar amper
ruimte voor twee personen. Meestal is dat een
ouder echtpaar en soms zijn het ook jongere
mensen, maar die laatsten verhuizen meestal als
er kinderen komen.
Om ruimte te winnen hebben de huidige
bewoners er dan ook nog de oude stal bij het
woongedeelte getrokken. Waar een paar koeien,
wat schapen, een geit en een enkele keer een
paard stond, vind je nu een slaapkamer, een
eetkamer of een keuken. De zolder, waar de
kinderen onder de hanenbalken sliepen, kan tot
een luxueuze loungeruimte zijn omgebouwd.
Slechts in spaarzame gevallen zijn die ver
bouwingen met aandacht en respect voor de
cultuurhistorische waarde van het boerderijtje
uitgevoerd. Vaker zijn alleen de contouren nog
herkenbaar en soms lukt ook dat niet meer. Veel
keuterijen zijn domweg gesloopt. De laatste
keuterboer is dan gestopt met zijn bedrijf en de
kopers zijn redelijk gefortuneerde mensen, die
zijn geïnteresseerd in de grond en de locatie,
maar niet in het gebouwtje.
Makelaars vertellen dat potentiële kopers niet
eens meer binnen kijken. Niet nodig, zeggen de
kopers, want die bouwval gaat toch tegen de
vlakte.
Vastleggen
Veel valt er niet te doen aan die teloorgang van
een belangrijk deel van het Drentse cultu
rele erfgoed. De bescherming laat te wensen
over, al is een enkele keuterij wel aangewezen
en beschermd als monument. Maar dat zijn
uitzonderingen, het merendeel is vogelvrij.
Daarom rest er weinig anders dan beschrijven
en vastleggen van wat in snel tempo verdwijnt.
Datzelfde geldt voor de verhalen van de keuters
en hun gezinsleden. Ze zijn er nog, al gaat
het vaak om herinneringen van kinderen of
kleinkinderen van de mensen die daadwerke
lijk een bestaan als keuterboer hebben geleid.
Ook die kinderen zijn niet meer de jongsten en
hun verhalen dreigen net als de keuterijen te
verdwijnen.
Om zo veel mogelijk vast te leggen van wat
onherroepelijk verloren lijkt te gaan, verschijnt
op initiatief van de Bond Heemschut en de
stichting Het Drentse Landschap deze maand
een boek over de Drentse keuterijen, inclusief
twee uitstapjes naar Friesland en Duitsland. Het
boek beschrijft de bouwhistorie van de bedoe-
ninkjes en bevat een inventarisatie van wat er
nog resteert in Drenthe.
Twee Drenten - de ene woonde als kind op een
keuterij en de andere kwam regelmatig op de
keuterij van zijn grootouders - vertellen het
verhaal van het dagelijks leven in armoede en
van de sterke banden met familie en buurtge
noten. Fotograaf Sake Elzinga legde in beeld
vast, wat er nog rest van de schamele woningen
van de keuters.
'Keuterijen in Drenthe'
Het boek over de Drentse keuterijen is een
initiatief van Heemschut Drenthe en de
stichting Het Drentse Landschap en kost
19,50. Het boek wordt eind oktober
gepresenteerd tijdens een symposium over
de Drentse keuterijen.
oktober 2008 Heemschut 13
tel*
Drents Heemschut met boek over keuterijen
