Gelderland
wam
stenen werden geproduceerd in een ringoven
die garant stond voor een kwalitatief goede
baksteen. De steenfabriek in Gilze is de laatste
steenfabriek in Brabant met een ringoven.
Na de sluiting in 1991 volgden er vele jaren van
verwaarlozing, vernieling, vandalisme en sloop.
De steenfabriek Hendriekx zoals de fabriek in
de volksmond werd genoemd, bestond oor
spronkelijk (tot 1955) uit het ringovengebouw,
een kleine steenmakerij en een zevental droog-
loodsen. Het ringovengebouw is diverse malen
uitgebreid. In 1955 is een machinale steenper-
serij toegevoegd en in 1978 zijn 5 gasgestookte
droogkamers gebouwd.
Vanaf 1991 tot ongeveer 2003 zijn er vele ini
tiatieven geweest om de fabriek en het terrein
een nieuwe bestemming te geven, maar deze
zijn om financiële redenen niet doorgegaan.
In november 2003 kocht architect Piet Vermeer
het complex uit ideologische overwegingen,
omdat hij vond dat de fabriek behouden
moest blijven. Vooruitlopend op de definitieve
planvorming is direct de op instorten staande
25 meter hoge fabrieksschoorsteen door het
bedrijf H. Meijer uit Ten Boer gerenoveerd.
Aansluitend zijn er plannen gemaakt om het
vijf hectare grote fabrieksterrein te saneren en
de restanten van de fabriek te behouden en te
besehermen.
Vanuit de gemeente Gilze en Rijen kwam steun
voor het plan. Ook op provinciaal niveau werd
hierdoor draagvlak gecreëerd voor behoud,
wat resulteerde in een voortvarende aanpak
en definitieve planvorming. Ook werd met
steun van de gemeente een aanvang gemaakt
met de dakrenovatie van de fabriek. Om het
plan financieel haalbaar (kosten 2 miljoen)
te maken, zijn op het fabrieksterrein negentien
woningen toegevoegd. De situering alsmede
de vormgeving zijn afgestemd op de oude
bebouwing.
Zo zijn de droogloodsen in dezelfde structuur
herbouwd. Hierin zijn veertien eengezinswo
ningen vormgegeven. In het volume van de
gasgestookte droogkamers is plaats voor vijf
patiowoningen. De oude fabriek is gereno
veerd in zijn eerdere omvang van voor 1955.
In de fabriek zijn de functies wonen, werken
en exposeren ondergebracht, functies die
het gebouw respecteren. De oorspronkelijke
steenfabriek is steeds de leidraad geweest bij de
renovatie.
De laatste jaren verdwijnen nog regelmatig
oude fabrieksschoorstenen in het Gelderse
rivierengebied. De Rijksdienst voor Archeologie,
Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) zet
zich in voor een meer actief behoud van deze
schoorstenen. Specialist Peter Nijhof van de
RACM schreef in 2003 een rapport waarin 35
cultuurhistorisch waardevolle steenfabrieken
en schoorstenen in het Gelders rivierengebied
worden beschreven. Sindsdien zijn van vijf
steenfabrieken, in IJzendoorn, Hurwenen en
Lobith de schoorstenen inmiddels gesloopt.
In de hele provincie Gelderland, met zijn rijke
traditie van steenfabrieken zijn slechts zes
schoorstenen beschermd als monument. Het
probleem bij oude fabrieksschoorstenen is dat
ze meestal geen functie meer hebben door de
vergaande modernisering van het fabricage
proces. Ooit waren er in Nederland ongeveer
tienduizend schoorstenen, daarvan zijn er
nog eirea zevenhonderd over. Volgens Nijhof
zijn er drie redenen om oude schoorstenen te
behouden: een aantal schoorstenen is inte
ressant qua architectuur, daarnaast hebben
schoorstenen vaak een belangrijke lokale
betekenis, en sommige schoorstenen hebben
een functie als herkenningspunt in het land
schap. Het behoud van oude steenfabrieken
met schoorstenen stuitte tot voor kort op
verzet van Rijkswaterstaat, die de uiterwaarden
wil vrijhouden van bebouwing om de wateraf
voer niet te belemmeren. De RACM pleitte om
de oude steenfabrieken in de uiterwaarden te
behouden, en sinds kort heeft dit succes. Op
vijftien locaties van steenfabrieken mag weer
gebouwd worden, waaronder bij steenfabriek
De Plassenwaard bij Wageningen. Voor veel
andere oude schoorstenen is behoud verzekerd
dankzij de mobiele telefoon: de schoorsteen
fungeert als drager van GSM-antennes. Deze
functie levert vaak genoeg geld op om de
schoorsteen te blijven onderhouden.
Aalten: De gebouwen van de oude textielfa
briek van de firma Driessen aan de Hofstraat
in Aalten wachten al twaalf jaar op een nieuwe
bestemming. Lang heeft het er naar uitgezien,
dat het nieuwe gemeentekantoor van Aalten
in de fabrieksgebouwen zou worden gehuis
vest, in combinatie met nieuwbouw. Najaren
Schoorsteen v.m. steenfabriek bij Renkum
Foto Marcel Overbeek
van vertraging, onderzoeken en rapporten is
onlangs door het college van burgemeester en
wethouders van Aalten besloten hier toch maar
van af te zien. De kosten voor deze operatie, zo'n
19 miljoen euro, zijn namelijk ver boven het
beschikbare budget.
Er ligt nu een plan om woningen te realiseren
op het terrein van de inmiddels tot een ruïne
vervallen fabriek. Na jarenlange verwaarlozing
en diverse brandstichtingen zijn slechts enkele
bedrijfsgebouwen nog redelijk ongeschonden
bewaard gebleven, waaronder de schoorsteen,
een bedrijfshal en het oudste deel van het com
plex uit 1893. De restanten van de fabriek zijn
beschermd als rijksmonument. Projectontwik
kelaar TPM uit Den Bosch en Tak Architecten uit
Tilburg hebben een plan gemaakt voor inpassing
van de woningen in de oude fabrieksgebouwen.
Apeldoorn: Het uit 1876 daterende station
van Apeldoorn is na een lange strijd behouden
gebleven en recent gerenoveerd. Het staat nu
te midden van een geheel opnieuw ingericht
Stationsplein, dat begrensd wordt door moderne,
gebogen appartementenblokken en een hyper
modern busstation. Onder het oude station is
een ondergrondse fietsenstalling gemaakt met
1.600 stallingplaatsen. Door het station in te
passen in de nieuwe bestrating van het Stati
onsplein en door de nieuwe reizigerstunnel goed
te laten aansluiten bij het historische gebouw, is
een zeer geslaagde combinatie van oud en nieuw
tot stand gebracht. Anderzijds vormen moderne'
elementen, zoals de glazen lift, een fraai contrast
met het oude stationsgebouw.
iMWapM
MM
