Grachten schuren
Schipperswachtlokaal
Hollandse IJssel
werd later gebruikt voor het bewerken van
lamsvellen tot zeemleer, een stinkende en
vervuilende bezigheid. Gevolg van het plaatsen
van de molens was overigens, dat de sluizen
niet langer water spuiden, maar in lieten. In de
achterliggende Rijnlands boezem werd daar
door grote wateroverlast ondervonden. Door
de drooglegging van de Haarlemmermeer in
1851 verergerde dit nog. Stoomkracht verving
in 1869 de volmolens. Reeent is de duiker van
de Grote Volmolen gerestaureerd. Sinds 1970
pompen ze alleen nog vervuild water uit de
Goudse grachten in het buitenwater.
Waaierdeur
In 1615 werd de Havensluis gebouwd, als
getijdenkeersluis om het opslibben van de
Haven vanuit de Hollandsche IJssel tegen te
gaan. De daarmee ontstane sehutkolk tussen de
Havensluis en de Donkere Sluis heeft een lengte
van 402 meter. In 1954 werd de Havensluis ver
vangen door een duikersluis onder de Nieuwe
Veerstal en kwam aan de scheepvaart door de
Haven en de Binnen-Gouwe een einde.
Om de Hollandsche IJssel bevaarbaar te houden
stelde Jan Blanken, in 1810 de directeur van de
Waterstaat, voor de rivier te kanaliseren tussen
Vreeswijk en Gouda. Dit moest gebeuren met
waaierdeuren. Die kunnen niet alleen bij een
ongelijke waterstand voor en achter de deuren
worden geopend, maar ook in stromend water
worden gesloten, zelfs tegen de stroom in en
kunnen dienen als spuisluis. In 1851 werd een
begin gemaakt met de bouw van de Waaiersluis
bij Gouda. Sinds 2000 is deze Rijksmonument.
Waterwegen
Tussen 1862 en 1903 werd de Nieuwe Gouwe
gegraven ten behoeve van een efficiëntere
scheepvaart. Dit verstoorde het stedelijke
waternetwerk, waardoor van het oorspronkelijke
beloop van de Gouwe en het Bolwerk nog maar
heel weinig valt te herkennen.
Heel lang was de waterweg door Gouda, via de
Haven en de Gouwe of via de Ma I legatsl u is en de
Turfsingel, in feite te smal, te klein en te lastig.
Om een betere scheepvaartverbinding mogelijk
te maken tussen Rotterdam en Amsterdam werd
van 1932 tot 1936 een vaarweg buitenom gere
aliseerd door het graven van het Gouwekanaal.
Daarin werd vervolgens de Julianasluis gebouwd,
waarin schepen tot 2000 ton worden geschut.
Twee ophaalbruggen over de sluis maken een
steeds doorgaand wegverkeer mogelijk.
Tegelijk met de Julianasluis werd ook een oplos
sing gerealiseerd voor de nog altijd aanwezige
problemen met de waterhuishouding in Rijnlands
boezem. Om deze problemen op te lossen is het
Stroomkanaal gegraven en daarin het dieselge
maal Mr. P.A. Pijnaeker Hordijk gebouwd.
Dit gemaal kwam in de plaats van het Hane-
praaigemaal, het stoomgemaal op de kop van de
Fluwelensingel.
Het dieselgemaal slaat niet alleen water uit op de
Hollandsche IJssel, maar kan ook, als dat gewenst
is, water inlaten op de Gouwe. Dat inlaten van
water door dit gemaal zou een te hoge water
stand in de stadsgrachten kunnen veroorzaken.
Daarom is het Goudse water afgesloten van
Rijnlands Boezem. Die aparte boezem was boven
dien nodig om te voorkomen dat de Goudse
grachten zouden leeglopen bij een doorbraak
van de kaden. Daarom werd in 1941 - 1942 tot
slot een schut- en keersluis aangelegd in de
Nieuwe Gouwe. De sluis werd genoemd naar de
ontwerper, ir. De Koek van Leeuwen.
Ir. H Breedveld, architect en stedenbouw
kundige. Hij is bestuurslid van 'die Goude' en
lid van het Watergildedat de vaarroute door
Gouda wil herstellen, gedempte grachten en
zijlenin het centrum wil laten ontgraven en de
relatie tussen de stad en de Hollandsche IJssel
wil herstellen.
De Havensluis verschafte in de 18e eeuw een
nieuwe mogelijkheid voor het reinigen van de
grachten: 'schuren'. In 1778 werd de Donkere
Sluis daarvoor verbouwd. Behalve de beide
schutdeuren werden dubbele kruisdeuren
aangebracht. Het 'schuren' werkte als het
doortrekken van een toilet. Bij hoog water in
de Hollandsche IJssel werden de kruisdeuren
in de Donkere Sluis dicht gezet. Via de Haven
sluis steeg het waterpeil in de Haven met een
halve meter. De Havensluis werd dan weer
dichtgezet. Door de kruisdeuren in de Donkere
Sluis te openen stroomde het water met grote
kracht in de Gouwe, stuitte op de keersluis aan
de Amsterdamse Sluis en stroomde met het
stadsvuil door de grachten en singels naar de
singels rond de binnenstad. Daar werden dan de
Mallegatsluis en de Hanepraaisluis opengezet.
De Donkere Sluis, met de kruisdeuren, is de
enige in Nederland en Rijksmonument.
juni 2008 Heemschut 13
f
j
i
1
