Uiteraard was Gouda in de 19e eeuw niet
zomaar begonnen met het dichtschuiven van
de grachten. Ter verbetering van de hygiëne
werd een groot aantal grachten en zijlen
(watergangen) gedempt. Het dichtgooien
van grachten werd ook in de daaropvolgende
eeuw voortgezet, tot in 1956 de Raam en
het Nonnenwater. Nu was het voornaamste
doel de auto vrij baan te geven. Een stedelijke
autoweg sloot in 1954 de Haven van de rivier
af. Daarmee kwam een einde aan de doorvaart
door Gouda.
Tien eeuwen sleutelen
In het gebied achter de duinen tot in west-
Utrecht wachtte rond het jaar 1000 een dik
veenkussen, het Hollandveen op ontginning.
Bij hoog water in de Hollandsehe IJssel
ontstond echter wateroverlast, zodat kaden
moesten worden aangelegd. In de tweede helft
van de 12e eeuw verzandde de uitmonding
van de Oude Rijn bij Katwijk. De afwatering
van de nederzettingen langs de Oude Rijn
werd hierdoor onmogelijk, zodat de ontgin
ningen stopten. In de Oude Rijn werd een
dam, de Zwammerdam gelegd tegen het water
uit Utrecht. Verder werden de Does en de Zijl
gegraven, evenals, samen met Utrecht, de
Heimanswetering. De waterproblemen waren
opgelost, de Zwammerdam kon weer worden
opengemaakt en ontginningen werden hervat.
Boskoop werd in het eerste kwart van de 13e
eeuw ontgonnen. Een van de kavelsloten werd
verbreed tot een kanaal, waarmee de boven
loop van de Gouwe een verbinding kreeg met
de Oude Rijn. De Gouwe, als verbinding tussen
de Hollandsehe IJssel en de Oude Rijn was
daarmee een feit.
Wegens de bodemdaling door ontwatering
werd in de Gouwe bij de Oude Rijn omstreeks
1250 een keersluis gebouwd. Deze voorkwam
het binnenstromen van water uit de Oude
Rijn. Door de nieuwe afwatering veranderde
de stroomrichting van de Gouwe, waarop de
monding op de IJssel bij de Spieringstraat
verlandde. Dit werd verholpen met het graven
van een nieuwe benedenloop, de Haven. Hierin
werd de Donkere Sluis, een keersluis, aangelegd.
Deze voorkwam dat water van de Hollandsehe
IJssel het ontgonnen gebied binnenstroomde.
Omstreeks 1308 werd de keersluis door het
aanbrengen van een tweede stel deuren omge
bouwd tot een schutsluis. Toen Gouda in 1272
haar stadsrechten kreeg was de kern van de
stad, zoals we die nu kennen, (Haven en omge
ving) al aanwezig. Daarna breidde de stad zich
snel fasegewijs uit. In 1350 was de complete
binnenstad gevormd. Rond 1360 werden de
singels gegraven.
Drukste route
Met het graven van de Heimanswetering en het
doortrekken van de Gouwe naar de Oude Rijn
ontstond een belangrijke verplichte vaarroute
vanuit Vlaanderen over de Hollandsehe IJssel
via de Goudse Haven, de Donkere Sluis en de
Gouwe naar het achterland (Leiden, Haarlem,
Amsterdam, en vervolgens naar de Hanze
steden in Noord-Duitsland). Het werd de drukst
bevaren scheepvaartroute van Europa. Gouda
dankt voor een belangrijk deel haar bestaan
aan deze route. Wie niet over zee wilde reizen
moest langs deze stad. Er werd tol geheven en
het langdurige oponthoud bij de Donkere Sluis
was goed voor de plaatselijke economie
Door de afdamming van de Hollandse IJssel
werden de uitwateringen rond Gouda naar de
IJssel verlegd wegens de bij eb lagere water
stand. Tussen 1330 en 1370 ontstonden zo de
Waddinxveense en de Alpher Wetering aan
de westkant van de stad, en de Boskoopse,
Alphense en Reeuwijkse Wetering aan de
oostzijde. De kaden langs deze weteringen
bestaan nog: de Kadenbuurt. De weteringen in
de omgeving van Gouda kregen steeds minder
betekenis. De sluizen van die weteringen op de
Hollandsehe IJssel zijn in de 19e eeuw afge
broken.
De andere Hollandse steden hadden grote
problemen met het oponthoud bij de doorvaart
door Gouda die pas in 1795 bij de Bataafse
Omwenteling werd opgeheven. Op initiatief van
de stad Haarlem en op kosten van een aantal
Hollandse steden werd in 1436 een tweede
sluis, de Amsterdamse Sluis, in de Binnen-
Gouwe aangebracht. Er ontstond tussen de
Donkere en de Amsterdamse Sluis een sluiskolk
van 382 meter met een veel grotere doorvaart-
capaciteit.
Na de eerdere afdamming van de Hollandsehe
IJssel trad ook in deze rivier weer verlanding
op. In 1535 werd in de Goejanverwelledijk aan
het eind van de Fluwelensingel een uitwate
ringssluis gebouwd, die al gauw Hanepraaisluis
genoemd werd.
Bij de aansluiting van de Turfsingel op de
IJssel lag al omstreeks 1398 een schutsluis, de
Mallegatsluis. Maar die mocht alleen worden
gebruikt indien, bijvoorbeeld ten gevolge van
een dijkdoorbraak, de scheepvaart door Gouda
via de lucratieve Haven en Binnen-Gouwe niet
mogelijk zou zijn. Naar aanleiding van Leidens
Ontzet werd op last van Willem van Oranje een
nieuwe sluis gebouwd, ongeveer 50 meter
juni 2008 Heemschut 11
Amsterdamse sluis in de Binnen Gouwe
Raam
