Gelderland
Nijkerk
Molenplein Nijkerk zonder molen?
Nijkerk - Het project Oosterpoortgebied houdt
de gemoederen in Nijkerk al tien jaar bezig en
omvat de herinrichtingsplannen van het Molen
plein en Van Reenenpark. De onrust onder de
inwoners werd gewekt toen bleek dat voor
75 nieuwe woningen, een supermarkt en een
parkeergarage een aantal historische panden
op het Molenplein en in het Van Reenenpark
gesloopt zouden worden. Het protest groeide
en naast de Stichting Oud Nijkerk werden nieuw
gevormd de Stichting Stadsgezicht Nijkerk, de
Stichting Oostermolen en de Vereniging Van
Reenenpark. Doel was sloop te voorkomen,
maar ook om de aandacht voor het cultuur
historisch erfgoed stevig onder de aandacht te
brengen.
Nijkerk ontwikkelde zich in de 14de eeuw in
het noordelijke Veluwegebied langs een beek
die tot vandaag het stadje doorsnijdt. De
kern vormde het Plein met de middeleeuwse
kerk en de omliggende bebouwing. Bronnen
van inkomsten vormden achtereenvolgens de
graanhandel, de tabaksteelt en de pluimvee
industrie met eierenhandel. De welvaart die
met name de tabakshandel bracht is af te lezen
aan de fraaie 18de eeuwse gevels in en rond
het centrum. Gevels waarachter veelal een
middeleeuwse bouwmassa schuilgaat. Oostelijk
van de oude dorpskern groeide een handelscen
trum, waar al in de 14de eeuw een molen werd
gebouwd, rond 1800 tabaksschuren verrezen
en in 1927 de Eierhal die tot 1976 fungeerde
als eierveiling. Dit handelsgebied - het huidige
Molenplein - kan met recht het oude economi
sche hart van de stad worden genoemd. Molen,
Eierhal en tabaksschuren vormen de fysieke
herinnering.
Het verlies van de handelsfunctie in de vorige
eeuw hield de verrommeling van het gebied in.
De molen had al in 1920 door brand de houten
opbouw verloren, in de Eierhal kwam een
supermarkt en de tabakspakhuizen kregen een
woon-, kantoor- of winkelfunctie. De molen
romp en de Eierhal die met z'n forse met rode
pannen gedekte schilddak een fraai voorbeeld
is van de Interbellum-architectuur, zijn terecht
gemeentelijk monument; de tabakspakhuizen
missen deze beschermde status. Het huidige
plein ligt er wat saai bij en het is begrijpelijk
dat er aan een nieuwe injectie voor dit gebied
werd gedacht in samenhang met het nabijge
legen Van Reenenpark. Een stedenbouwkundige
ingreep in een gebied met cultuurhistorische
relicten die elk een fase van de economische en
ook sociale ontwikkeling in Nijkerk vertegen
woordigen, vraagt om een afgewogen aanpak.
Terecht dat de sloopplannen vanaf het eerste
uur protest opriepen bij de Nijkerkers en voor
Heemschut aanleiding was de gemeente te
verzoeken een beschermd dorpsgezicht te
overwegen, echter zonder resultaat. Van groot
belang voor de meningvorming was het sym
posium dat door de Stichting Oud Nijkerk en
de Stichting Stadsgezicht Nijkerk in 2004 werd
belegd. Vanuit diverse invalshoeken werd over
het belang van de cultuurhistorische identi
teit van Nijkerk gediscussieerd. Een en ander
resulteerde in een groeiend besef van Nijkerks
erfgoed. Ten gunste van de Eierhal en de
tabaksschuren werden de plannen aangepast.
De schuren worden vanwege de aanleg van de
parkeergarage zorgvuldig afgebroken en later
herbouwd. De molenromp van de stellingmolen
uit 1853, hoewel gemeentelijk monument,
heeft het in de plannen echter niet gehaald en
moet worden gesloopt. Dit is bijzonder triest,
temeer daar een particulier een fors geldbedrag
beschikbaar stelt voor de restauratie van de
gehele molen. Het is een prachtige kans tot
behoud van op z'n minst de molenromp op de
plek van de eerste molen uit 1357.
De Bond Heemschut is bijzonder verheugd over
het gemeentelijk beleid dat meer dan voorheen
oog heeft voor het gemeentelijk erfgoed. Toch
heeft Heemschut gemeend bedenkingen te
moeten indienen tegen het Voorbereidingsbe-
sluit Bestemmingsplan Oosterpoort en onder
steunt Heemschut het streven van de Stichting
Oostermolen tot behoud van dit markante
object, de naamgever van het Molenplein.
Rio Koning
april 2008 Heemschut 5
Molenplein nijkerk, Gelderland.
Foto Nico Poorter.
