Literatuur
Colofon Industria
in Heemschut
Vincent Erdin, Gerald Wilmink e.a.:
CORPUS CRUQUIUS. 160 JAAR
STOOMGEMAAL DE CRUQUIUS.
Zutphen, Uitgeversmaatschappij de
Walburgpers, 2007. 88 biz., ill., lit.opg.
ISBN 978.90.5730.525.2. Prijs: 24,95.
Eind vorig jaar was het 160 jaar geleden
dat het stoomgemaal De Cruquius werd
gebouwd. Naar aanleiding hiervan
verscheen een boek met cd-rom
getiteld 'Corpus Cruquius. 160 jaar
stoomgemaal De Cruquius'. Het boek
werd gepresenteerd in het gemaal
tijdens het symposium 'de eerste steen
boven', dat op 19 november 2007 werd
georganiseerd.
Het boek bevat een zestal populair-
wetenschappelijke bijdragen van onder
zoekers die vanuit hun eigen discipline
een lezing hielden tijdens het sympo
sium. Wetenschappelijk onderzoeker
Vincent Erdin stelde uit een studie
van diverse archieven in ons land de
bijbehorende cd-rom 'Corpus Cruquius'
samen. De cd-rom en het boek werpen
nieuw licht op de vroegindustriële
ontwikkeling van ons land.
De droogmaking van het Haarlemmer
meer in het midden van de 19e eeuw
was een enorme onderneming voor die
tijd. Voor de drooglegging werden drie
grote stoomgemalen gebouwd, die de
namen kregen van beroemde water
bouwkundigen: Leeghwater, Lijnden
Polak Fruïtal Worksfabriek
en Cruquius. Met hun neogotische
elementen, zoals kantelen, spitsbogen,
steunberen en rijk geornamenteerd
traceerwerk, de fraaie gietijzeren
constructies in de machinekamer, de
enorme stoommachine (in Cruquius de
grootste ter wereld!) en de balans-
armen werden de drie gemalen ware
kathedralen van de techniek. De
gemalen pompten van 1849 tot 1852
het Haarlemmermeer droog. In 1895
kreeg het Cruquiusgemaal de functie
van reservegemaal, en op 10 juni 1933
werd het gemaal definitief buiten
bedrijf gesteld. Een reddingsactie van
Nederlandse ingenieurs voorkwam dat
het unieke gemaal met de machines
werd gesloopt. In 1934 werd de Stich
ting De Cruquius opgericht die de zorg
voor het oude gemaal overnam. Ook
werd het gemaal op de monumenten
lijst geplaatst, waarmee het gemaal het
eerste industriële monument ter wereld
werd. Sinds 1936 is het stoomgemaal
een museum.
Drs. Vincent Erdin studeerde
Nederlands aan de universiteit van
Amsterdam en onderzoekt de sociale
historie van het stoomgemaal De
Cruquius. Momenteel werkt hij aan een
proefschrift over stoombemaling in
Nederland. Gerald Wilmink is direc
teur-conservator van het Museum De
Cruquius.
Henk van der Lee: HET KWARTIER
IS OM; VOORMALIGE BEDRIJVIG
HEID IN HET EEMKWARTIER VAN
AMERSFOORT. Amersfoort, Stichting
Industrieel Erfgoed in de stad Amers
foort (Siësta), 2007. 160 biz., ill., 24,5 x
27 cm. Prijs onbekend.
De stad Amersfoort kent een rijk indu
strieel verleden. Gelegen aan de rivier
de Eem was Amersfoort van oudsher
een handelsstad. Vooral landbouwpro
ducten uit de omgeving, zoals graan,
en later ook tabak werden in de stad
opgeslagen en per schip verder ver
voerd. Ook ontstonden er dankzij het
redelijk zuivere rivierwater diverse bier
brouwerijen. In de 19e eeuw vestigde
zich buiten de stadsmuren de eerste
grootschalige industrie. Bedrijven als
Eysink, Noacks, Bronswerk, Erdal en
Remia lieten moderne fabrieksge
bouwen neerzetten. Een groot deel van
deze industrie vestigde zich langs de
rivier de Eem, in de directe nabijheid
van het spoor. Alhoewel sinds de jaren
zestig de meeste oude fabrieksge
bouwen zijn verdwenen, zijn er toch
nog vele restanten en sporen van het
industriële verleden aanwezig. Deze
publicatie laat door middel van tekst
en beeld de veelzijdigheid zien van een
belangrijke periode uit de Amersfoortse
geschiedenis.
De publicatie beschrijft voor een
breed publiek de geschiedenis van
het Eemkwartier. Het boek geeft een
uitputtend en volledig overzicht van de
hier gelegen bedrijven en industriëen.
De tekst wordt rijk geïllustreerd met
historische foto's, waarvan het meren
deel nooit eerder werd gepubliceerd.
Het boek sluit wat betreft formaat
en vormgeving aan bij het eerder
verschenen fotoboek 'Amersfoort en de
industrie. Een zoektocht naar het indu
striële verleden van Amersfoort', van
T. Jansen en M. Kruidenier (Amersfoort
2005). Dit boek geeft aan de hand van
recente foto's een beeld van wat er nog
aan industrieel erfgoed is te vinden in
Amersfoort. 'Het kwartier is om' gaat
daarentegen diep in op de geschiedenis
van het oudste industriegebied van
Amersfoort. Een prachtige uitgave, en
een aanwinst voor de geschiedschrij
ving van de industrie en nijverheid in
Amersfoort.
Industria is de nieuwsbrief van de Stichting
Industrieel Erfgoed Nederland (FIEN).
FIEN zet zich sinds 1984 in voor het
behoud van industrieel erfgoed in Neder
land. Bij FIEN zijn 65 lokale en regionale
stichtingen en verenigingen aangesloten.
Website
www.industrieel-erfgoed.nl
Redactieadres Industria
Redactie Industria
p/a Marcel Overbeek
Noteboomstraat 61
8021 WR Zwolle
Mailadres
industria@industrieel-erfgoed.nl