Na zijn dood kreeg Heyn een staatsbegrafenis
met vorstelijk ceremonieel. De Raden der Admi
raliteit deden de belofte tot het oprichten van
een praalgraf. Het zou echter nog tot 1638-'39
duren voordat aan de bouw van het monument
werd begonnen7. Over de toeschrijving van het
auteursschap van het monument bestond tot
heden verrassend genoeg nog altijd twijfel.
Het beeldhouwwerk aan het monument werd
aanvankelijk stilistisch toegeschreven aan de
Amsterdamse steenhouwer en architect Pieter
de Keyser (1595-1664), de zoon van de beeld
houwer Hendrick de Keyser. Meischke doet in
zijn studie over het classicisme van 1620-1660
de toeschrijving aan De Keyser en zoekt het
ontwerp van het monument in de richting van
Den Haag8. Uiteindelijk is het ontwerp toe te
schrijven aan de Leidse bouwmeester Van 's-
Gravesande9. Het beeld van Heyn wordt altijd
toegeschreven aan het atelier van Pieter de
Keyser maar, als gebruikelijk, niet door hemzelf
vervaardigd.
Ontdekking
Maar wie was de uitvoerend beeldhouwer van
de wat stijf gemodelleerde gisant van Heyn?
In zijn uitgebreide studie over de zeventiende
eeuwse funeraire beeldhouwkunst heeft
Seholten het nog moeten doen met gis
singen10. Terecht geeft hij aan dat het bedrijf
van de Amsterdamse Pieter de Keyser meer een
onderneming met aannemerskwalifieaties moet
zijn geweest dan een werkplaats voor zijn eigen
artistieke productie.
De gisants van het beroemde grafmonument
voor Soop van Biurum en Anna Posse in het
Zweedse Skara zijn door De Keyser gesigneerd,
maar of die signatuur terecht is voor wat
betreft de uitvoering zal derhalve moeilijk te
bewijzen te zijn11.
Gedurende een grondige technische inspectie
van het Delftse beeldhouwwerk in 2001 kwam
aan het licht, dat de gisant van Piet Heyn is
voorzien van een monogram van twee letters
in ligatuur. De inééngewerkte letters PH komen
overeen met de signatuur die Den Blaauwen
aantrof achter op het tot dan toe anonieme
beeld uit het Rijksmuseum.
Het monogram is eveneens aangebracht op het
beeld van Heyn, doch op een vrijwel onvindbare
plaats. Pas als de plek op een rand van één van
de schoenen van de overledene aangewezen
wordt is het wel zichtbaar. Deze plek is onge
bruikelijk voor de plaatsing van een signatuur.
Beeldhouwende tijdgenoten plaatsten hun
naam vaak goed zichtbaar of zelfs zeer promi
nent op hun werk12.
De plaatsing van het monogram zoals op het
beeld van Heyn, lijkt aan te geven dat de maker
van het werk mogelijk geen volledig recht deed
gelden op een auteursschap, anders was het
teken wel prominenter geplaatst. Het mono
gram heeft iets van een heimelijke notering
door de uitvoerder voor de toekomst. Mogelijk
lukte het 't Hooft niet om de fel begeerde vrije
opdrachten te krijgen die zijn collega's wel
vergund werden. Het leven van een uitvoerend
kunstenaar kan daardoor iets frustrerends
krijgen, ondanks het feit dat er door hem een
goede omzet met overig werk werd gemaakt.
Verborgen signaturen, bedoeld als 'signalen
voor later' kunnen dan hiervan het gevolg zijn.
Het is ook mogelijk dat het gewoon zijn manier
van signeren was. Wellicht zijn ook zijn werken
aan het Mauritshuis en het Paleis Noordeinde
op dergelijke onzichtbare manier gesigneerd13.
Dat dit beeld van Heyn nu een makersnaam
heeft gekregen is eindelijk een antwoord op
de lang gestelde vraag door wie het beeld
werd vervaardigd. De in onze ogen wat 'stijve'
stijl komt overeen met de opmerkingen die
verschillende auteurs over het werk van 't
Hooft maken14Een praetieiën, ook wel 'hakker'
genoemd, moet immers zijn werk uitvoeren
naar een model of schets die niet van zijn eigen
hand is, waardoor een minder spontane afwer
king voor de hand ligt. Veelal zal er overleg zijn
geweest tussen de ontwerper van het beeld en
de uitvoerder, maar de uitvoering geschiedde
vrijwel altijd naar een tekening of een klein
(terracotta) model.
Er kan echter ook sprake zijn van een persoon
lijke visie van 't Hooft op plastische vormge
ving, die voor hem diende aan te sluiten op de
rigide uitgangspunten van de toen gangbare
De aedicula voor
Piet Heyn tegen de
oostwand van het
hoogkoor van de
Oude Kerk te Delft
Foto's Pier Terwen
16 Heemschut februari 2008
