Elderhorst herstelt historische torenuurwerken Annette Lieth - Plezier in het werk spat van het gezicht van Cees Elderhorst. Hij kan uren enthousiast praten over zijn liefde voor de torenuurwerken. Ruim vijftig jaar is hij nu samen met zijn broer Koos als tweede generatie werkzaam in het bedrijf dat actief is op het gebied van uurwerkrestauraties en nieuwbouw, op basis van historische kennis en eigen onderzoek. Het is een gesprek tussen ijzeren delen, assen, raderen en draden, bewe gende slingers en wijzerplaten. Foto 1 Een van de vele torenuurwerken van Elderhorst. I 4 4 4 ua M Foto Annette Lieth f J VP K CT f\P O O K IIAT f| IP T I I fl Foto 2 Cees Elderhorst bij zijn trots van de collectie. C^l I LI IV L J HET BEDRIJF ELDERHORST kwam in 1926 door de ontwikkeling van een elektrische IuidinstaNatie in aanraking met torenuurwerken en luidklokken. De specialisatie nam een grote vlucht waardoor Cees en Koos Elderhorst een goede naam hebben opgebouwd in de kleine kring van uurwerkmakers. Ze hebben bij het sluiten en slopen van kerken vele onderdelen van de geschiedenis van torenuurwerken met luidklokken van de ondergang weten te redden en opgenomen in hun privéverzameling. Torenuurwerken Omstreeks 1275 moet het eerste mechanische uurwerk zijn uitgevonden. Door wie is onbe kend, maar het heeft hoogstwaarschijnlijk plaatsgevonden in een kloostergemeenschap. Kloosters waren immers centra van weten schap en techniek en hadden grote behoefte aan goede tijdmeters voor het aangeven van de verplichte gebedsuren. In de periode 1275 - 1500 is een snelle opkomst van torenuurwerken in de Europese steden waar te nemen. Dat het hebben van een toren uurwerk voor een stad statusverhogend was heeft daar aan die opmars zeker bijgedragen. In dorpskernen werden torenuurwerken alge meen, toen ook op het platteland de noodzaak ontstond het dagelijks leven te ordenen. Het initiatief daartoe werd doorgaans door de kerkelijke gemeenschap genomen. Toen behoefte ontstond de tijd niet alleen te kunnen horen, maar ook te kunnen aflezen, werden wijzerplaten en wijzers aan de toren aangebracht. Meestal werden ze vrij laag tegen de torenmuur geplaatst aan die zijde waar de gemeenschap er het meeste profijt van had. Later werden wijzerborden aan alle zijden geplaatst, hoewel nog veel dorpstorens te vinden zijn die er één, twee of drie bezitten. De wijzerborden werden vervaardigd uit hout of koper en in de 19e eeuw van gietijzer of zink. Torenuurwerken zijn zeer divers van vormge ving en constructie. Veel mechanische toren uurwerken gingen verloren en zijn vervangen door moderne uurwerksystemen. Vakmanschap In de werkplaats klinkt intussen het rustig tikken van de vele opgestelde uurwerken. Het slagtempo hangt af van de grootte van de luidklok. Hoe groter de klok, hoe trager het slagtempo moet zijn om de klok gelegenheid te geven om uit te zingen. De broers verzamelden in de loop der jaren hopen verroeste onderdelen en vastgeroeste exemplaren. De ontbrekende delen vormden een groot probleem, maar door de onderhoud- ervaring die ze hebben opgedaan, zijn ze in staat de ontbrekende delen in de werkplaats te maken, volgens het vakmanschap uit de bouwtijd. Trots is Cees op het uurwerk dat weggegooid zou worden. Het was verwaarloosd en volgens anderen niets meer waard. De assen zaten vast door roest, maar zonder ze te beschadigen heeft hij ze los gekregen en het geheel opge knapt. Niemand geloofde erin, maar het is een mooi uurwerk geworden. 'Het is heel leuk om iets dat oud en door slijtage incompleet is, weer compleet te maken. Het werk wordt gewaar deerd en je levert een mooi product af.' Elderhorst installeert en klautert in torens door het hele land. Een enkele keer ook over de grens. Het fysieke werk maakt het beroep zwaar. Daarnaast is alleen technisch zijn tegen woordig onvoldoende, want dit specialisten werk vereist ook commercieel inzicht. De trots op het afleveren van iets moois zorgt ervoor dat Cees het werk volhoudt, ondanks dat er geen toekomst meer zit in zijn bedrijf. De liefde voor het vak blijkt ook uit het rijk gevulde archief op de zolder van de werkplaats. Het bevat briefwisselingen met opdrachtge vers, foto's van werken en oetrooigegevens van verschillende uitvindingen naast een rijke sortering aan uurwerken, luidklokken, klepels, wijzers en wijzerplaten, meestal gered van de sloop en altijd omgeven met verhalen. Annette Lieth is redacteur van Heemschut Zie ook de website van de stichting tot behoud van het torenuurwerk: www.torenuurwerk.nl 38 Heemschut december 2007

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 2007 | | pagina 40