Monument en landschap van voormalig eiland in Zuiderzee
Erik Boshuijzen - Schokland, het UNESCO werelderfgoed in de Noordoostpolder, staat op 15 sep
tember centraal in de excursie die de Provinciale Commissie Flevoland leden en niet-leden van
Heemschut aanbiedt (zie pag. 35). Vooral de gerestaureerde haven van Emmeloord op de noord
oostpunt van het voormalige eiland zal aandacht krijgen. Maar behalve dit onder beheer van de
Stichting Flevolandschap staand monument heeft Schokland veel meer te bieden: archeologie,
sociale geschiedenis en zorgvuldig beheerde monumenten.
Het einde van de ijstijd was het begin van
Schokland. Langs de latere Overijsselse Vecht
ontstonden rivierduinen van pleistoceen zand
en keileem, waarvan Schokland er één was.
Bewoning was er ook: resten ervan zijn te
vinden in Museum Schokland in het gerestau
reerde vroegere hervormde kerkje van Middel-
buurt uit 1834.
Na het ontstaan van de Zuiderzee rond 1200
was Schokland via een landtong verbonden met
Overijssel. Maar stormen en landafslag maakten
het eiland steeds kleiner. Net als Urk hoorde
het eiland vanaf de 17e eeuw tot het Gewest
Holland met een lichtbaken op de zuidpunt en
een vluchthaven aan de noordkant. Hier lag ook
één van de drie dorpen: Emmeloord, een naam
die thans verbonden is aan de hoofdplaats van
de Noordoostpolder.
Op het zuidelijk deel van het vier kilometer
lange eiland lagen bij het lichtbaken Zuider-
buurt en het enige nu weer als dorpje herken
bare, gerestaureerde, Middelbuurt.
Beide dorpen samen stonden bekend als 'Ens',
tegenwoordig de naam van het noordoost
polderdorp enkele kilometers verder. Behalve
het fundament van het kustlicht is op de
zuidpunt ook de ruïne van de kerk van Ens te
zien, waarvan het oudste deel uit de veertiende
eeuw dateert.
Verdeeld
Ondanks een eigen cultuur, dialect en kle
derdracht waren de Schokkers godsdienstig
verdeeld. Het grotere Emmeloord was voor
namelijk katholiek; de dorpen van Ens waren
in meerderheid hervormd. Gemeenschappelijk
was door de jaren heen de bedreiging door
de Zuiderzee. Een rampzalige stormvloed in
1825 luidde het begin van het eind van het
bewoonde Schokland in. Dat einde kwam in
1859 toen bij Koninklijk Besluit het bevel tot
ontruiming kwam. Van de ruim 600 bewoners
kwamen de katholieken in Volendam en vooral
Vollenhove terecht en bij Kampen ontstond de
Schokkerbuurt met vooral uit Ens afkomstige
mensen. Nazaten zijn nog steeds verenigd in de
Schokkervereniging.
Het lichtbaken op de zuidpunt en de haven van
Emmeloord bleven bijna tot het droogvallen
van de Noordoostpolder in 1942 in gebruik.
Tegenwoordig is naast de provincie Flevoland
en de gemeente Noordoostpolder vooral het
Flevolandschap verantwoordelijk voor Schok
land. Deze stichting beheert de gerestaureerde
haven en andere monumenten op het vroegere
eiland, zoals de kerkruïne. Verder besteedt zij
aandacht aan cultuurhistorisch en archeolo
gisch onderzoek in de terpen op en rond het
vroegere eiland en niet te vergeten de regule
ring van de grondwaterstand in een poging om
verdere inklinking van de bodem te voorkomen.
Kortweg is de aanpak van het Flevolandschap
een synthese, van monument en landschap.
Erik Boshuijzen is lid van de Provinciale
Commissie Flevoland
Foto 1 Lichtopstand en huis havenmeester, vanuit
de havenkom van Emmeloord. Foto's Erik Boshuijzen
Foto 2 Kerkruïne Ens met in het midden gedenklaat
voor herbegraven Schokkers.
Foto 3 Vernatting van Schokland
36 Heemschut augustus 2007
Schokland als Werelderfgoed
