Synagogen:een hoopgevende balans
Cf Van Lierop
SMEDERIJ OLDENHAVE
Philip Bosscher - Nog steeds staan in Nederland heel wat synagogen.
Omdat na de oorlog maar weinig joden terugkeerden van de ver
nietigingskampen raakten deze gebouwen aanvankelijk vaak in verval.
Slechts enkele bleven in gebruik en werden onderhouden. Inmiddels is
een kentering opgetreden: de overblijvende synagogen zijn geïnven
tariseerd en een aantal is inmiddels zelfs gerestaureerd.
Bedrijvenweg 6, 7251 KX Vorden
Tel. 0575 55 1428
Fax. 0575 55 1714
info@smederijoldenhave.nl
www.smederijoldenhave.nl
Vele kregen na de oorlog een andere bestem
ming, wat vaak tot onherstelbare verminking
en zelfs tot sloop leidde. In twee uitgaven
(uit 1984 en 1988) die voorafgingen aan de
dit jaar gepubliceerde monumentale inventa
risatie Synagogen van Nederland worden 124
'nog bestaande en voormalige synagogen'
beschreven.
Edward van Voolen en Paul Meijer, de samen
stellers van het recent verschenen boek, ver
melden, dat sinds 1988 nog zeven voormalige
synagogen gesloopt zijn. Verder hebben zij
het aantal beschreven (voormalige) syna
gogen kunnen opvoeren tot 151 en kunnen
zij melding maken van diverse recente res
tauraties waarbij overigens niet zelden sprake
is van vroegere synagogen.
Oorsprong en functie
Het was stellig een gelukkige gedachte van
Van Voolen en Meijer hun werk te beginnen
met een verhandeling over oorsprong en
functie van de synagoge. Veel Hebreeuwse
termen worden verklaard die betrekking
hebben op gebruik, inclusief het verloop van
de eredienst, en inrichting van de synagoge.
In het hoofdstuk over architectuurhistorische
aspecten dat daarna volgt stellen zij terecht
dat wij van de middeleeuwse synagogen in
Nederland vrijwel niets weten, behalve dat
het betrekkelijk kleine gebouwen waren.
Meer weten we pas over de periode vanaf
omstreeks het einde van de 16e eeuw, toen
zich hier 'maranen' vestigden: Sefardische
joden uit Spanje en Portugal.
Reeds in 1612 kon in Amsterdam een syna
goge in gebruik worden genomen die spe
ciaal als synagoge was gebouwd. Later in de
17e eeuw, in de jaren 1670-1 671kwam aan
het huidige Jonas Daniël Meijerplein voor de
Hoogduitse Joden de Grote Synagoge tot
stand. Deze vormt de kern van het 'unieke
synagogencomplex', waarin tegenwoordig het
Joods Historisch Museum gevestigd is. Bijna
gelijktijdig verrees dicht in de buurt de
indrukwekkende 'Esnoga' van de Portugees-
Joodse gemeente die nog steeds in gebruik is
en die de Tweede Wereldoorlog bijna onge
schonden heeft overleefd. Bouwmeester was
Elias Bouman, die ook de Grote Synagoge
voor de Hoogduitse Joden ontwierp.
Deze gebouwen markeren een keerpunt in de
architectuurgeschiedenis: 'Voor het eerst
konden in West-Europa op een markant punt
twee uitgesproken monumentale en van
buiten goed herkenbare synagogen worden
gebouwd'. In de 18e eeuw verrees buiten
Amsterdam een aantal monumentale syna
gogen zoals aan de Boompjes te Rotterdam
(in mei 1940 verwoest) en aan de Jan
Evertstraat in Den Haag. Vermelding verdient
ook de synagoge 'Mikve Israël' uit 1730-1732
te Willemstad op Curagao, gebouwd met als
voorbeeld de Amsterdamse 'Esnoga'. Deze
geldt als de oudste synagoge van de beide
Amerika 's.
Tegen het einde van de 18e en gedurende de
eerste helft van de 19e eeuw verrees een
aantal synagogen waarvan ik het uiterlijk bij
zonder aantrekkelijk acht omdat daar de vor
mentaal van het neoclassicisme op bekwame
n i nriiTTiTTrrïïTTTiTiTOrmiTTmTnmTniiTinTTrrnT]TiTiTniTriiT|)
HiimiiiinmiiinnHiiiimniTm
siersmeedwerk
monumentenzorg
wind- en zonnewijzers
hekwerken en restauratie
koperen lampen
reparatie non-ferro metalen
staalkonstrukties en trappen
ISO 9001, VCA*, KOMO gecertificeerd en lid NVO
45 jaar gespecialiseerd in
Houtinsectenbestrijding I Zuurstofarmeluchtmethode I Zwamsanering
Houtrestauratie I Vochtwering I Kruipruimterenovatie I Levering van producten
www.vanlierop.nl info@vanlierop.nt
Conserveert Herstelt Hout Verdrijft Vocht
Alphen aan den Rijn I O 0172 433 514 Liempde I O 0411 632 647 Heerhugowaard I O 072 574 18 56
Echt I O 0475 488 378 Assen I O 0592 359 172 Mechelen (B) I O+32 (0) 15 400 113
32 Heemschut oktober 2006
