Aruba: zon, zee en...
X1
Volgepakt eiland met eigen monumenten
Annette Lieth - Zon, zee en... Ja, en wat? Aruba is niet groter
dan Texel. Stedenbouw, ruimtelijke ordening, welstand en
monumentenzorg, het is allemaal nog in ontwikkeling. Daarbij
komt dat het eiland volgebouwd dreigt te worden en natuur
gebieden er zeldzaam zijn. Een gesprek met twee schrijvers
van een nog niet voltooid boek over Aruba.
Waarom een boek over Aruba als er al een
boek 'The Dutch Overseas' van Temminck
Groll bestaat?
'Deze vraag hebben we vaker moeten beant
woorden. Door zowel cultuur als architectuur
te behandelen, schijnen we een nieuw licht
op Aruba. Temminck Groll had voor Aruba
een beperkt aantal pagina's beschikbaar,
immers Nederlands-lndië zit in dezelfde
band. Wij hebben de ruimte. Het is de cul
tuurhistorische context die het boek aantrek
kelijk en bijzonder maakt. We schrijven niet
alleen over architectuur, maar ook over de
wijze waarop de Arubanen woonden en
bouwden. We hebben enige jaren veldonder
zoek gedaan en met veel bewoners
gesproken. We kennen als het ware elke
steen, elk huis en elke bewoner. Bovendien
hebben we veel landsarchieven en privé-col-
lecties kunnen raadplegen.'
Hoe zijn jullie bij Aruba betrokken
geraakt?
'In 1996 werd het Monumentenbureau van
Aruba opgericht. Voor het inventariseren en
selecteren van monumenten werden twee
architectuurhistorici gezocht. Wij werken al
sinds 1988 als monumentendeskundigen en
een collega attendeerde ons op de vacatures.
Dankzij financiële steun van het toenmalige
Kabinet van de Nederlandse Antillen en
Aruba kon het project in 1998 van start
gaan. Sindsdien worden we regelmatig bij het
werk van het Monumentenbureau Aruba
betrokken. Ik heb mijn jeugd op het eiland
doorgebracht en heb er een speciale band
mee', vertelt Olga. 'Voor mij is het elke keer
een beetje thuiskomen.'
Wat is een typische bouwstijl voor Aruba?
'Speciaal zijn de kunukuhuizen. Kunuku
(spreek uit: koenoekoe) is het Indiaanse
woord voor kostgrondje of akkertje op het
platteland. Iedere Arubaan had vroeger een
stukje grond in erfpacht om er producten op
te verbouwen. De stedelingen van Oranjestad
woonden in het weekeinde in de kunuku en
hadden daar een eenvoudig tuinhuis of bui
tenhuis, het kunukuhuis. In de kunuku
woonden ook 'kunukero's, boertjes, die er
permanent verbleven.'
'Het stenen kunukuhuis is in de 17e en 18e
eeuw voortgekomen uit de architectuur van
de Lage Landen. Wij noemen de architectuur
ook wel 'groeiarchitectuur' of 'blokkendozen-
woningen'. Begonnen werd met de kernwo
ning met een zadeldak. De woning bestond
uit een woonkamertje en een slaapvertrek
aan de oostzijde. Kinderen sliepen in een
hangmat of op de grond. Was er weer wat
geld, dan werd aan de langszijde van de
kernwoning een zogeheten (dichte) galerij
gebouwd. Was er weer geld, dan kwam aan
de andere zijde van de kernwoning een
tweede dichte galerij. Beide keren werd het
lessenaarsdak aangekapt waardoor een
geknikt zadeldak ontstond. De keuken is van
wege de noordoostpassaat altijd aan de
CUBA
DOMINICAANSE
HAÏTI REPUBLIEK PORTORICO
^JAMAICA
ARUBA
ORANJESTAD
-SURACAO
BONAIRE
COLOMBIA VENEZUELA
j\ C
TV
ZUID AMERIKA
westzijde van het huis gesitueerd in het ver
lengde van een van de galerijen. Daartegen
bevond zich een stenen haard met schoor
steen die aan de binnenzijde van de keuken
was te bedienen.'
'Op het platteland zijn de woningen meestal
door zelfbouw tot stand gekomen. Broers,
neven en buurmannen, iedereen hielp elkaar.
Vaak was de bouw ter gelegenheid van een
huwelijk, want geen woning geen huwelijk!
Voor de muren werden lokale bouwmateri
alen gebruikt zoals zwerfkeien, koraalstenen
of klipgesteente (breukstenen). De materialen
werden veelal zonder verband gestapeld
waardoor de dikte van de muren van de
oudste huizen varieert van 35 tot 50 centi
meter. Beton werd na 1920 toegepast en is
herkenbaar aan de dunne muren en wanden
en de gelaagdheid van de glijbekisting.'
'De benodigde dakpannen werden uit
Nederland geïmporteerd. Dit was meestal een
slecht sluitend type, vandaar dat nok en
oktober 2006 Heemschut 15
