Al in 1922-1923 werden tijdens de
restauratie door Jos Th. Cuypers in
het koor van de Hervormde kerk te
Aalten gewelfschilderingen bloot
gelegd die bleken te dateren uit
de periode van vóór de Reformatie.
Tijdens de jongste restauratie tot
2004 werden er nog meer ontdekt,
heel zeldzame. De Gelderse provin
ciale excursie brengt een bezoek
aan deze kerk (zie pagina 38)
Bijzondere muurschilderingen in dorpskerk van Aalten
Detail van Constantijn en
Helena in Aalten.
Foto Theo Koek
et witkalken van kerkinterieurs teneinde
de kerk te versoberen was na de Reformatie
een gangbare praktijk die ook de Sint-
Helenakerk van Aalten trof. Het kerkje
verloor de middeleeuwse naam en ook vijf
eeuwen lang de kleurrijke verhalen op muren
en gewelven. De restauratiecampagne die in
2004 werd afgerond leverde opzienbarende
resultaten. Naast de meer gebruikelijke the
ma's als de Aankondiging van de komst van
Jezus Christus (blootgelegd in 1922-1923), de
Twaalf Apostelen (1974) en het Laatste
Oordeel (1989) vond men ook een zeldzamer
thema als de Kroning van Maria (2001) terug,
gebaseerd op de apocriefe boeken die ver
tellen dat Maria drie dagen na haar dood
door engelen naar de hemel wordt gevoerd,
waar ze wordt gekroond tot Hemelkoningin.
De heilige Helena en Constantijn de Orote
(2002) is een wel heel zeldzame decoratie. De
twee gekroonde gestalten zijn elk afgebeeld
met een groot kruis, dat in beider levens een
belangrijke rol speelde. Constantijn versloeg
in 312 Maxentius, nadat hem een groot kruis
aan de hemel was verschenen met de
woorden: in hoe signo vinces (in dit teken
zult gij overwinnen). Helena, de moeder van
Constantijn,vond volgens de legende op haar
pelgrimage naar het heilig Land in 324 het
Heilige Kruis terug.
Het enige andere voorbeeld in Nederland van
een schildering van Helena (in de Eusebiuskerk
te Arnhem) is in WOII verloren gegaan.
Voorstellingen van keizer Constantijn zijn
uiterst zeldzaam voor West-Europa. Deze
combinatie in een dorpskerk was verbazing
wekkend. Dat Sint Helena als naamheilige
van de kerk is afgebeeld is logisch. Zij komt
onder meer ook voor op het middeleeuwse
kerkzegel van Aalten.
In zijn studie 'Unieke voorstelling van de
heilige Helena en keizer Constantijn ontdekt
in de oude Sint-Helenakerk te Aalten',
waarop dit artikel gebaseerd is, wijst Paul Ie
Blanc op de unieke aanwezigheid van keizer
Constantijn. Bekend is de nauwe relatie in de
vijftiende eeuw tussen de pastores van
Aalten en het pauselijk hof. Paus Sixtus IV
zelf had in 1476 Johannes Schurenbusch tot
pastoor van Aalten aangesteld. Mogelijk
kende Schurenbusch het grote negende
eeuwse mozaïek in het voormalige pauselijke
paleis, met Christus die de sleutels overhan
digt aan Petrus en de staf met banier, teken
van de wereldlijke macht, aan keizer
Constantijn. Op de Aaltense schildering
staat Constantijn behalve met het kruis
ook met staf en banier afgebeeld, een
detail dat een relatie legt met de in Rome
bekende iconografie.
Ria Koning is kunsthistoricus en PR-adviseur
van de Provinciale Commissie Gelderland
Restauratiecampagne
In 2004 werd de restauratie, uitgevoerd door
Johan Albers van de firma Stevozu in
Steenderen en door Wim Wolbrink als voltooid
beschouwd. Het kerkbestuur met kerkvoogd
Bertus Post stimuleerde de voortgang.
augustus 2006 Heemschut 31