Waterweg met toekomst
Het Apeldoorns Kanaal hoopt op nieuw gebruik
Rick Scholten - Op het seheidingsviak van Veluwemassief en
IJsselvallei loopt als een langgerekt lint het Apeldoorns Kanaal,
dat meer dan een eeuw de economische schakel vormde tussen
de gemeenten Hattem, Heerde, Epe, Apeldoorn, Brummen en
Rheden. Na WOU ging het economisch belang verloren. In 1972
werd het laatste kanaaldeel na 143 jaar gesloten.
Hattem, de Hezenberger-
sluis in 1953.
Foto St. Apeldoorns Kanaa
H et kanaal is een geesteskind van koning
Willem I. Het graafwerk voor het traject
Hattem/Apeldoorn (32 km) begon in 1825 en
werd 13 april 1829 geopend. Dit Griftkanaal
was geschikt voor schepen tot 50 ton. Direct
bloeiden beurtdiensten op. Het goederenver
voer viel tegen; de opbrengst kon het onder
houd van (houten) sluizen en bruggen niet
bekostigen. Een verlenging van Apeldoorn
naar Dieren gaf in 1868 een impuls, als
nieuwe vaarroute, parallel aan de IJssel. Het
grote hoogteverschil - ca. 10m - met de
IJssel werd bij Dieren overbrugd met de enige
drietraps schutsluis van Nederland. Het
Apeldoorns Kanaal was af.
Tol van vooruitgang
Dit alternatief voor de scheepvaart bij hoge
en lage waterstand van de IJssel bracht
Apeldoorn economisch voordeel. De exploi
tatie bleef zorgelijk door concurrentie van de
spoorwegen en de kosten vanaf 1878 om het
kanaal bevaarbaar te maken voor stoom
schepen tot 200 ton. De vijf houten sluizen
in het traject Hattem/Apeldoorn werden ver
vangen door gemetselde, de doorvaartwijdte
van de bruggen vergroot, en het kanaal uit
gediept tot 2,10 m.
Aan het begin van de oorlog werden alle 42
beweegbare bruggen over het kanaal opge
blazen om de opmars van de Duitse troepen
te vertragen. In april 1945 werden de her
stelde verbindingen opnieuw vernield, nu
door de terugtrekkende Duitse troepen. Weer
werden kanaal en sluizen hersteld. Dit keer
bedreigden schaalvergroting in de scheep
vaart en het wegvervoer zijn bestaan. In
1962 sloot het noordelijk traject
Hattem/Apeldoorn. Voor het traject
Apeldoorn/Dieren werden nog plannen
gemaakt voor verruiming. De drietraps sluis
bij Dieren werd vervangen door een sluis
voor schepen tot 600 ton, maar in 1972
kwam ook hier een einde aan de scheep
vaartfunctie van het Apeldoorns Kanaal.
Het Apeldoorns Kanaal is een zeer gaaf
exemplaar uit het vroeg-industriële tijdperk,
met langs het noordelijk traject oude sluizen
met sluiswachtershuizen uit de jaren 1880.
Voorts zijn op sommige plekken ophaal
bruggen en een enkele loskade nog aan
wezig. Circa 35 jaar na de sluiting is het
kanaal echter in hoog tempo aan het
verpauperen.
Misschien brengen de behoefte aan meer
ruimte voor recreatie en de grotere waarde
ring voor cultuurhistorie hier redding. De
Stichting Apeldoorns Kanaal (S.A.K.) strijdt
sinds eind jaren negentig voor het behoud
van het kanaal, nu voor de recreatie-
toervaart. De dringend te restaureren sluizen
kunnen dan het verleden weer zichtbaar
maken. Daartoe is in 2001 met Europese sub
sidie een positief uitvallende haalbaarheids
studie naar het opnieuw bevaarbaar maken
uitgevoerd. De kanaalgemeenten (eigenaars
van de bruggen) zien een bevaarbaar kanaal
als katalysator van de ontwikkeling in de
regio. Gelderland stemde in met een onder
zoek naar het bevaarbaar maken van het tra
ject Hattem/Apeldoorn. Een aanvraag om het
gehele traject en diverse annexen op de
Rijkslijst te plaatsen is lopend.
In april begon de renovatie van de
Hezenbergersluis bij Hattem. Apeldoorn wil
de oude haven renoveren. De S.A.K., waarin
een lid van de PC Heemschut Gelderland zit
ting heeft, is bij dit alles nauw betrokken en
zet zich thans in voor herstel van de beweeg
baarheid van de te vervangen
Manenbergerbrug in Wapenveld. Heemschut
Gelderland volgt de ontwikkelingen rond dit
kanaal, dat niet alleen cultuurhistorische
waarde heeft, maar ook vanuit oogpunt van
ruimtelijke ordening, natuur, milieu en
recreatie van belang is.
Rick Scholten (secretaris S.A.K.) Ria Koning,
PR-adviseur PC Gelderland; Joost Poelen,
lid PC Gelderland.
augustus 2006 Heemschut 29
