14
Heemschut
december 2005
Spreiding van de 356 beschermde gezichten
over het !andf stand oktober 2005.
(bron: RdMz)
proporties tussen 1875 en 1900. Het St. Gregor-
klooster kreeg zijn neogotische aanzien in 1895
en de drukkerij die al direct na de stichting van
de Missieorde was opgericht, kreeg in 1894 zijn
nieuwe onderkomen, dat nadien herhaaldelijk
is uitgebreid.
Het Heilig Hartklooster, dat met zijn drie vleu
gels een duif symboliseert, is in 1904 gebouwd
voor de blauwe zusters. De roze zusters, op hun
beurt, namen in 1914 intrek in het Heilig
Geestklooster, dat door een hoge muur voor de
buitenwereld is afgesloten. De Zusters van de
Goddelijke Voorziening tot slot, die al in 1876
in Steyl neerstreken, vestigden zich in en
rondom het voormalige landhuis Moubis-De
Rijk, dat voor hun gebruik onder de naam St.
Josephklooster in fasen is uitgebreid. Dit
complex heeft inmiddels zijn religieuze functie
verloren en is recentelijk tot een nieuwe woon
wijk getransformeerd.
Toekomst en devotie
De recente ontwikkeling rondom het voorma
lige St. Josephklooster, toont de actuele
instandhoudingsopgave voor het Kloosterdorp
Steyl. Ondanks de stevige positie die de
congregaties nog altijd op het wereldtoneel
innemen, is de vitaliteit ter plaatse tanende en
lijken oorspronkelijke functies weg te ebben.
Niet alleen hebben de Zusters van de
Goddelijke Voorziening Steyl verlaten, maar
ook het aantal bewoners in de andere kloosters
neemt gestaag af en het enorme drukkerij com
plex heeft onlangs de productie gestaakt.
Nieuwe impulsen zijn nodig om de vitaliteit
van het gebied te herstellen. Dit biedt zowel
kansen als risico's voor het gewaardeerde histo
rische karakter. Recreatie, educatie, toerisme
en ontspanning zijn functies die een nieuw
toekomstperspectief aan het Kloosterdorp
kunnen toevoegen.
Maar wanneer niet op de juiste locatie en wijze
ontwikkeld, kunnen zij het historische karakter
ook verstoren. Bedrijvigheid heeft altijd een
centrale plaats ingenomen in het Kloosterdorp
en past om die reden in zijn historisch karakter.
Maar voor welke bedrijvigheid deze locatie
geschikt is, is niet direct duidelijk. Ook is het de
vraag hoe bedrijvigheid zich verhoudt tot de
gewenste ontwikkeling van het gebied.
Het zijn private partijen die Steyl - met zijn
historische identiteit - een vitale toekomst
moeten verschaffen. De rol die de overheid
daarin speelt is beperkt, maar kan niettemin
essentieel zijn. Door middel van een ruimtelijk
beleid kan de overheid de ontwikkelingsrich
ting beïnvloeden en gunstige condities schep
pen voor een vitale toekomst. Een bestem
mingsplan waarin duidelijke keuzen voor
passende functies worden gemaakt, kan nieuwe
investeringen stimuleren en daarmee de identi
teit versterken.
Gezien de impasse waarin het gebied verkeert,
kan dat bestemmingsplan niet conserverend
van aard zijn, maar dient het juist nieuwe,
passende impulsen een kans te bieden. Daaraan
gaat een visie van het gemeentebestuur op de
toekomst van het gebied (in relatie tot de rest
van het grondgebied) vooraf en is een politieke
keuze vereist.
Belang van bescherming
Pas in dit proces van ruimtelijke ordening toont
zich de betekenis van een aanwijzing als
beschermd gezicht. Wanneer een gebied door
een gemeenschappelijk besluit van de Minister
van VROM en de Staatssecretaris van Cultuur
is aangewezen als beschermd gezicht, dient de
gemeente in kwestie voor het betreffende
gebied namelijk een ruimtelijk beleid te formu
leren en vast te leggen in een bestemmingsplan.
Een dergelijke verplichting geldt normaliter
binnen de bebouwde kom niet. De aanwijzing
overstijgt daarmee het sectorale belang; immers
een ruimtelijk beleid is niet in eerste instantie
gericht op de instandhouding van historische
identiteit, maar dient de vitaliteit en leefbaar
heid van het gebied. Maar aangezien de vitali
teit weer de instandhouding ondersteunt, is
daarmee het kringetje rond.
De opmerkelijke constatering die hieruit volgt,
is dat het initiatief voor ruimtelijk beleid - voor
wat betreft de beschermde gebieden - in ons
land ligt bij de Staatssecretaris van Cultuur. Dit
is een bijzondere bevoegdheid, die - voor zover
bekend - geen enkel ander land kent. Bij deze
constatering past evenwel een kanttekening.
Naarmate meer gemeenten op eigen initiatief
bestemmingsplannen opstellen voor gebieden
binnen de bebouwde kom, neemt de betekenis
van de Staatssecretaris als initiator van ruimte
lijk beleid af. Bovendien, wanneer in de
toekomst een bestemmingsplanverplichting zal
gelden voor het hele grondgebied, is deze rol
van de Staatssecretaris uitgespeeld.
Al neemt het belang van de aanwijzing als
beschermd gezicht in dit opzicht af, er blijft
nog voldoende betekenis over om het aanwij
zingsprogramma van de 160 MSP-gezichten
voort te zetten. Een rijksaanwijzing zorgt
namelijk voor continuïteit van het gemeentelijk
ruimtelijk beleid en biedt rechtszekerheid aan
belanghebbenden. Bij elke toekomstige aanpas
sing of wijziging van het bestemmingsplan zal
de historische factor vanwege de rijksaanwij
zing namelijk op eenzelfde wijze worden
meegewogen.
Eerder onderzoek heeft aangetoond dat
daarmee een stabiel vastgoedklimaat wordt
bevorderd en investeringen die passen binnen
de historische identiteit worden gestimuleerd.
Intussen in Steyl
Het aanwijzingsvoorstel voor Kloosterdorp
Steyl is inmiddels in procedure gebracht en ter
advisering voorgelegd aan de gemeenteraad,
gedeputeerde staten van de provincie Limburg,
de Raad voor Cultuur en de Rijksplanologische
Commissie. Vooruitlopend op een verwachte
beschikking van beide bewindspersonen, is de
gemeente doende een bestemmingsplan voor te
bereiden. Daarvoor is een visie op de toekomst
van Steyl ontwikkeld, die in samenspraak met
de betrokken publieke partijen zal worden
uitgewerkt. De Rijksdienst voor de
Monumentenzorg speelt in dit proces een
ondersteunende rol voor de gemeente. Al met
al is er reden genoeg om de toekomst van dit
historisch waardevolle gebied met vertouwen
tegemoet te zien.
Jean-Paul A.M. Corten is werkzaam als coördina
tor stads- en dorpsgezichten hij de Rijksdienst voor
de Monumentenzorg
j. corten@monumentenzorg. nl
Dit artikel is mede gebaseerd op het onderzoek
naar de ontwikkelingsgeschiedenis van het
kloosterdorp Steyl, dat ter voorbereiding op de
aanwijzing tot beschermd gezicht werd uitgevoerd
door P.J. Timmer, stedenbouwkundig conbsulent
bij de RDMZ.
Bronnen
B&M Consultants (C.F.F. Wilhelms,
M.C.J. Kerstens), Steyl in Stijl. Zetting van een
kroonjuweel. Toekomstvisie Kloosterorp Steyl
(Leusden 2004)
Monumentenhuis Limburg, Een dorpse enclave
in Tegelen (Roermond 2001)
RdMz (R.H.M. Denessen, R.J. Theunissen,
P.J. Timmer), Concept-toelichting hij het hesluit tot
aanwijzing van het beschermd gezicht Steyl
(Zeist 2004)
O 25 50 km
