Van steenhuis tot borg
Een borg gebouwd
Langs de molens van
Noord-Holland
Monumenten van
vroomheid
38
Service
oktober 2005
Jan Battjes en Hans Ladrak,
Van steenhuis tot borg.
De bouwhistorie van de
Menkemaborg, Groningen
(Monnier) 2005, 105 p.
(ISBN 90 80649 4 9).
Een Groninger borg is in menig
opzicht vergelijkbaar met wat in
andere provincies een state, have
zate of ridderhofstad wordt
genoemd. Men moet met deze
vergelijkking wel voorzichtig zijn,
omdat Stad en Lande tot na de
Napoleontische tijd geen adel
hebben gekend. De provincie
heeft ooit een 180 borgen bezeten.
Daarvan zijn er nu nog een
dertiental over. De Menkemaborg
onder Uithuizen wordt met de
Fraeylemaborg onder Slochteren
als de mooiste beschouwd.
De samenstellers van dit boek,
beiden bouwhistorici, hebben in
2001 het gebouw aan een onder
zoek onderworpen. In deze
uitgave is ook opgenomen het
resultaat van het onderzoek dat
directeur/conservator Ida
Stamhuis in 2003 heeft verricht
aan het schathuis (wat elders
bouwhuis wordt genoemd). Hun
relaas geeft een duidelijk beeld
hoe een vierkant, laat-middel-
eeuws steenhuis zich ontwikkelde
tot een veel ruimer complex. In de
beschouwing over het schathuis
trof mij vooral hoe er vanaf 1842
een grote schuur deel van
uitmaakte. Deze is bij de grote
restauratie van de jaren 1920 afge
broken. Kennelijk was dus in een
tijd, dat de Alberda's van
Menkema financieel op hun
retour waren, aan de borg nog
steeds een belangrijk landbouwbe
drijf verbonden.
Dit boek geeft een zeer goede
indruk van de werkwijze van de
bouwhistoricus. De moeilijkheden
die hij kan tegenkomen variëren
van plaats tot plaats: in dit geval
was er het probleem dat het huis
niet in restauratie was zodat
bepaalde bouwdelen niet konden
worden bekeken, de ondergrond
van de gracht is zo week dat zelfs
met lieslaarzen deze niet kan
worden betreden. Dat gaf natuur
lijk bijzondere moeilijkheden bij
het bestuderen van het metsel
werk, in het geval van de
Menkemaborg een zeer belang
rijke informatiebron. Mede door
de fraaie en zeer informatieve illu
straties is dit boek aan te raden aan
eenieder die zich wil voorbereiden
op een bezoek aan een zeer bijzon
der monument.
Philip Bosscher
Bart Slooten/Eric van der Veen/
Eric Zwijnenberg (red.),
Molengids Noord-Holland
Wormer (Stichting Uitgeverij
Noord-Holland in opdracht van
de Provinciale Molencommissie)
2004, ongepagineerd (de
beschreven molens zijn
echter genummerd),
ISBN 90 71123 83 9.
Het rijke molenbestand in Noord-
Holland is beschreven in een
Molenboek dat in 1981 verscheen
maar nu alleen nog maar anti
quarisch verkrijgbaar is. Het
nieuwe, handzame boekje is niet
bedoeld als vervanging maar als
een praktische gids, in de eerste
plaats bedoeld voor wie er opuit
wil trekken om molens met eigen
ogen te zien. De samenstellers zijn
er naar mijn mening uitstekend in
geslaagd die bedoeling te verwe
zenlijken. Na een kort inleidend
hoofdstuk - waarin onder meer
het een en ander wordt bericht
over molentypen, de constructie
van molens en de Noord-
Hollandse poldermolen terecht
bijzondere aandacht krijgt - passe
ren ruim honderdtachtig molens
en molenrestanten de revue. Het
gaat hier voornamelijk om wind
molens van oud-Hollandse bouw-
aard, maar ook zijn twee grote
Amerikaanse windmotoren opge
nomen die bij Medemblik en
Zaandam voor polderbemaling
worden ingezet. Alle molens zijn
in deze gids aangeduid met een
nummer volgens een systeem dat
uitgaat van de registratie in 1980.
Dit is op het eerste gezicht gecom
pliceerd, maar in combinatie met
de uitstekende registers en de losse
kaart achterin goed bruikbaar,
juist ook voor wie plannen wil
maken voor een molentocht.
Daarbij zijn van groot nut de
fraaie kleurenfoto's waarop Siska
Dijkstra alle opgenomen molens
heeft vastgelegd.
Philip Bosscher
Peter Nissen en Koos Swinkels
(red.), Monumenten van
vroomheid, Kruisen, kapellen
en vrijstaande heiligenbeelden
in Limburg, Zutphen (Walburg
pers), 2004, 285 p.
(ISBN 90.5730.346.9
Veldkruisen en wegkapellen,
Lourdesgrotten, Calvariebergen
en Heilig-Hartbeelden staan op
markante plekken en in verstilde
hoekjes van Limburg. Deze
omvangrijke en rijk geïllustreerde
uitgave schenkt uitgebreid
aandacht aan de typisch
Limburgse aspecten van kerk en
volksgeloof. Vanuit diverse invals
hoeken biedt de uitgave ruime
informatie over de achtergronden
van dit fenomeen van stad en land.
Bijdragen uit het aangrenzende
buitenland plaatsen de monumen
ten van vroomheid in een breder
kader. Over het grootste deel van
de vele honderden kapellen,
wegkruisen en vrijstaande beelden
in de provincie vindt u systema
tisch gerangschikte informatie op
de bij het boek behorende cd,
bijeengebracht door de Stichting
Kruisen en Kapellen in Limburg.
Dit boek verschijnt ter gelegen
heid van het gouden jubileum van
deze stichting, meldt de tekst op
de stofomslag van het mooi
gebonden en ook overigens goed
verzorgde boek. De twaalf hoofd
stukken bieden al lezend wat de
omslag belooft: een veelheid aan
informatie, historische beschou
wingen, kerkelijke geschiedenis,
architectonische en landschapsbe
schrijvingen en sociologische
verhandelingen.
Het fotowerk, bijna geheel in
kleur, mag over het algemeen
gezien worden. Het boek is zeker
óók een aantrekkelijk kijkboek
geworden, al zou een wat groter
aantal paginavullende foto's het
nog meer allure hebben gegeven.
Monumenten van vroomheid
De bouwhistoi ie van de Menkemaborg
Jan BattJfS en Hare Latitah
Uitgeverij Monnier
Ktuisen, ka&clien
m vrifitoïthdé lïéllftfëatkrfJën
in Limburg
rf JKWf. XfrMr
k f t jtn A
