oktober 2005
Service
37
Menkemaborg (boven) en Fraeylemaborg. Foto's Tineke Vooijs
FRIESLAND
Zaterdag 10 december:
Muziek in Marssum
De PC Fryslan zal in het kader van
het Jaar van het Kasteel op zater
dag 10 december een muziek-
middag houden in de N.H. kerk
in Marssum (4 km. west van
Leeuwarden) met in de pauze
bezoek aan het vlakbij gelegen
Poptaslot. Na afloop kan men van
een drankje genieten in het slot,
dat dan met kaarsen is verlicht.
Het is op dit ogenblik nog niet
mogelijk nadere details over
muziek en toegangsprijs te geven.
Na het verstrijken van de slui
tingstermijn van dit nummer van
'Heemschut' zullen wij z.s.m.
nadere gegevens op onze website
www.heemschut.nl/friesland
bekend maken.
GustaafWitsen Elias
GRONINGEN
29 oktober:
excursie Groninger borgen:
Naar middeleeuwse steenhuizen
Vanwege onvoorziene omstandig
heden heeft de Groninger
commissie de excursie verplaatst
naar 29 oktober.
Tijdens deze excursie zullen we
onder meer aandacht besteden aan
de bouwgeschiedenis van de
Fraeylemaborg te Slochteren en
van de Menkemaborg te
Uithuizen. De huidige vorm van
de Fraeylemaborg is ontstaan bij
verbouwingen aan het eind van de
17de en eind 18de eeuw. In 1972
verkocht de familie Thomassen a
Thuessink van der Hoop van
Slochteren de borg aan de Gerrit
van Houtenstichting, die het werk
van de schilder Gerrit van Houten
beheert. Schilderijen van hem en
van zijn oom, de zeeschilder
H. W. Mesdag zijn in de borg te
zien. Ook bevindt zich hier de
verzameling van Aziatische kera
miek van J. M van Diepen evenals
zijn verzameling prenten van
leden van de familie Oranje-
Nassau.
Het langgerekte park achter de
borg is ingericht als Engelse land
schapstuin, met slingerende
paden, vijvers en een kunstmatige
heuvel. De centrale zichtas van de
vroegere baroktuin bleef behouden.
Na een korte bezichtiging rijden
we naar de Menkemaborg in
Uithuizen, evenals de Fraeylema
borg ontstaan uit een middeleeuws
steenhuis. Steenhuizen waren
eenvoudige, rechthoekige gebou
wen. De economische grondslag
van het steenhuis was de heerd,
bestaande uit een boerenhuis met
land. Uit opgravingen is bekend
dat het grondoppervlak meestal 8
bij 11 meter was en dat de muren
65 tot 130 cm dik waren. Zo'n
steenhuis kon omgeven zijn door
een gracht en een omwalling.
Deze bakstenen huizen werden
vaak bewoond door hoofdelingen,
die door het ontbreken van een
sterk centraal gezag in de
Ommelanden steeds meer invloed
kregen. De versterkte huizen
dienden niet alleen als woning,
maar ook ter bescherming van de
naburige bewoners in perioden
van strijd. Ook kloosters bezaten
steenhuizen. In de loop van de
15 de eeuw verloor het steenhuis
zijn functie. Veel huizen werden
'omgesmeten'. Hoofdelingen die
zich dat konden permitteren,
vergrootten en verfraaiden hun
woningen tot borgen. Zij gingen
zich jonkers noemen.
De oudste bouwsporen van de
Menkemaborg dateren uit de
14de eeuw. Omstreeks 1700 krijgt
het gebouw zijn huidige vorm bij
een verbouwing onder leiding van
Allard Meijer in opdracht van
Unico Allart Alberda van
Menkema. Belangrijke elementen
van het interieur dateren uit die
tijd, onder andere de schouwen
met het snijwerk van Jan de Rijk.
Onder de authentieke meubel
stukken is het belangrijkste het
praalbed in Marotstijl. Veel
meubels zijn van elders inge
bracht. Na het overlijden van de
laatste bewoner (1903) is de borg
aan het Groninger Museum
geschonken. Van 1922 tot 1927 is
de borg gerestaureerd onder
leiding van A. R. Wittop Koning;
de tuin is toen opnieuw ingericht
naar een ontwerp van H. Copijn.
Toen kwam ook het vroeg-18de-
eeuwse tuinontwerp te voorschijn
dat bij latere werkzaamheden
zoveel mogelijk gevolgd is.
Vervolgens bezichtigen we de
protestantse kerk van Uithuizen,
vroeger gewijd aan de Heilige
Jacobus de Meerdere. Uit het inte
rieur blijkt de nauwe relatie tussen
borgheer en kerk. Ook hier vinden
we meubilair ontworpen door
Allard Meijer en uitgevoerd met
houtsnijwerk van Jan de Rijk: de
herenbank, de preekstoel met
doophek en de orgelkast met
galerij. Het orgel is gebouwd door
Arp Schnitger (1699-1700) en
gewijzigd door P. van Oeckelen
Zn. in 1855. Het is pas gerestau
reerd. In de kerk bevinden zich
ook verschillende rouwborden
voor leden van de familie Alberda
evenals de grafkelder.
Programma:
Vertrek: 10.20 uur vanaf de bus
halte tegenover het Hoofdstation,
rechts van de brug naar het
Groninger Museum.
Koffie en bezoek Fraeylemaborg:
10.45 tot 11.45 uur
Lunch Menkemaborg: 12.45 uur
Bezoek met rondleiding
Menkemaborg en tuin: 13.45
15.15 uur.
Thee, rondleiding en orgelspel in
kerk Uithuizen: 15.45 tot
16.45 uur
Aankomst Hoofdstation in
Groningen: 18.00 uur
Aanmelding: uitsluitend telefo
nisch tussen 9 en 10 uur tot
14 oktober bij M. J. A. Vooijs,
050-3181645, met vermelding van
naam, aantal deelnemende perso
nen, adres, telefoonnummer.
De kosten voor Heemschutleden
zijn: 3 0,-, voor niet-Heemschut-
leden €32,50.
Deelname is pas definitief na de
ontvangst van het verschuldigde
bedrag op girorekeningnummer
165831 t.n.v. van de Bond
Heemschut, Amsterdam onder
vermelding van: Borgenexcursie
29 oktober.
Aanmeldingen worden behandeld
in volgorde van binnenkomst van
betaling. De betaling moet uiterlijk
dinsdag 18 oktober binnen zijn.
U ontvangt een bevestiging voor
2 3 oktober.
