34
Heemschut
oktober 2005
De gevel van het raadhuis van Heerlen.
in staat plekken in de stad te activeren. Kijkend
vanuit zuidelijke richting oogt het Glaspaleis
als een geheel nieuw gebouw uit de 21 e eeuw.
Mooiste
Een van de gebouwen die het meest aansluiten
bij de 'modernen' is het Mgr. Schrijnenhuis dat
door Peutz werd ontworpen in 1932. Dit
gebouw wordt in de vakwereld als misschien
wel het mooiste gebouw uit zijn oeuvre
beschouwd. De architectengroep AGS (thans
ook eigenaar van het gebouw) kreeg de
publieksprijs van de nationale renovatieprijs
voor het renoveren van dit monument. Het
Mgr. Schrijnenhuis ligt als een groot wit schip
op de oostelijke helling van de Caumerbeek bij
het Aambos. Bijzonderheden zijn de grote
ronde ramen en de witgepleisterde staalcon
structie. Er was destijds veel te doen over de
vraag of dit gebouw een machine was, passend
in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid of juist
een symbool van 'goddelijke' verhevenheid.
Maar het zijn niet alleen of zelfs juist niet deze
drie toppers die de betekenis van Peutz voor de
stad Heerlen illustreren. In en rond het
centrum liggen op loopafstand zeker twintig
andere werken van Peutz die samen inzicht
geven in de belangrijkste bouwperiode van de
jonge geschiedenis. Voorbeelden daarvan zijn
het Royal theater, de Stadsschouwburg, de Sint
Annakerk,de voormalige meisjes kweekschool,
de voormalige Sint Pancratius-Mulo, het huis
op de Linde, Huize Hochstenbach, het winkel
huis Kneepkens en een als apotheek-woonhuis
ontworpen pand aan de Akerstraat.
Invloed mijnbouw
De laatste jaren zien we dat de belangstelling
voor nieuwe steden is toegenomen. Steden
zoeken een zekere mate van complementariteit
vanuit historisch gegroeide contrasten.
Voorbeelden daarvan zijn:
Rotterdam/Amsterdam, 's Hertogenbosch/
Tilburg en Maastricht/Heerlen. Historische
steden zijn herkenbaar voor het grote publiek.
Om een compacte middeleeuwse kern liggen
de nieuwe uitbreidingen. Moderne steden zijn
moeilijker leesbaar. De moderne functionele
steden waaronder Heerlen hebben meer vrije
architectuur en stedenbouw.
Het imago van Heerlen is mede bepaald door
de periode waarin Peutz gebouwd heeft.
Het amorfe karakter van Heerlen is veroor
zaakt door de relatief snelle groei van de mijn
bouw. Een aantal dorpen groeit binnen enkele
decennia aan elkaar tot een stedelijk omgeving.
In sociologisch opzicht is alles geënt op het
ritme van de mijnindustrie. Als de politiek
abrupt besluit de mijnbouw te beëindigen
wordt veel te snel afgerekend met het mijnver-
leden. Tijdens de operatie van zwart naar groen
in Heerlen in 1974. Van 1910 tot 1914 verbleef
hij op het katholieke internaat Rolduc en
studeerde later civiele techniek aan de
Technische Universiteit van Delft. In 1916
wisselde hij van studierichting. In 1924 ging hij
in Heerlen wonen en slaagde het jaar daarna
voor zijn ingenieursexamen bouwkunde.
Inmiddels was hij in Heerlen een architecten
bureau begonnen. Peutz realiseerde het groot
ste deel van zijn werk in Heerlen. Hij deed mee
aan wedstrijden en tentoonstellingen en
ontving in 1966 de Burgemeester Van
Grunsvenprijs.
Symbool van bevrijding
Het belangrijkste gebouw dat Peutz voor de
stad Heerlen ontwierp(1936) is ongetwijfeld
het raadhuis. Al in 1962 voerde R. Blijstra dit
gebouw op in zijn boek 'Nederlandse bouw
kunst na 1900'. Het raadhuis is altijd gezien als
een sober, voornaam en standvastig monu
ment; symbool van de bevrijding al tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Het doorbrak de genu
anceerde dorpse kleinschaligheid in een voor
Heerlen ongekende stedelijke vormentaal. Het
stadhuis van Heerlen heeft in de kunstgeschie
denis inmiddels een prominente plaats ingeno
men.
Getuige daarvan is het steeds weer terugkerend
beeld van de voorgevel in de Teleaccursus over
de Nederlandse bouwkunst. Opvallend zijn de
'op een vreemde manier geplaatste ramen'.
Andere elementen van dit monument zijn de
multi-functionele trap, de besloten raadzaal, de
samenhang tussen interieur en exterieur, de
Romeinse zuilen en het kunstwerk van Charles
Vos.
Door de recente ingebruikname van het
Glaspaleis richt de aandacht van de media zich
nu vooral op de renovatie van dit monument,
dat opgenomen is in de top 1000 van de meest
toonaangevende gebouwen van de 20e eeuw ter
wereld. Het Glaspaleis (1933) is geconstrueerd
naast de in (Neo)-Romaanse stijl gebouwde
St. Pancratiuskerk. Een groter contrast in
bouwstijl is nauwelijks denkbaar.
Het werd een schitterend icoon van het
moderne Heerlen. Met grote, transparante
glazen gevels, ragfijne metalen profielen en
balkenloze vloeren met paddestoelkolommen.
Volgens de voormalige Rijksbouwmeester Jo
Coenen was Peutz met zijn ontwerpen vooral
De zuilen van het raadhuis verwijzen naar de
Romeinse tijd, waarin Heerlen, ofwel
Coriovallum, een belangrijke nederzetting was.
