J>
augustus 2005
Heemschut
31
Situatie rond 1650. Schildering van Aelbert
CuypIjs scene voor het Huis de Merwede.
ca 1650. Privé collectie. Citaat uit: Wheelock
2001, p. 157.
Verval en bescherming
Van de van vóór 1307 daterende vierkante
burcht rest ons de noord-westwand van het
donjon (zie foto afb. 2 en 3). Hier zetelden van
1307 tot 1403 de Heren van de Merwede.
2Volgens Van Gulick verbleven op deze plaats -
toen vermoedelijk een houten versterking - van
1039 tot 1091.3ook de Hollandse graven Dirk
III, IV en Floris I. De opgravingen van prof.
J.G.N. Renaud uit de periode 1940-1942
wijzen uit dat er sprake is van twee burchten
(zie tekening), beiden gedateerd in de eerste
helft van de veertiende eeuw.4 Het is niet
duidelijk hoe dit te rijmen valt met de belege
ring door 'die van Dordrecht' in 1299, waarbij
Nicolaas en Dirk Van de Merwede omkomen.5
Kan de oudste stenen burcht niet ook op eind
dertiende eeuw gedateerd worden?
Het is immers weinig aannemelijk dat rond
1300 er nog steeds een houten versterking
stond. In 1403 sterft Daniël, de laatste telg in
mannelijke lijn. De burcht wordt in 1418 door
Dordrecht deels verwoest als wraak voor het
onderdak dat Hertog Jan IV van Brabant en
diens gemalin Jacoba van Beieren daar genoten
tijdens hun (mislukte) belegering van de stad.
De weergoden helpen ook, want op 18 novem
ber 1421 slaat de St. Elisabethsvloed toe en legt
Plattegrond oorspronkelijke burcht (XIVa, in
zwart) en latere uitleg (XIVb, gearceerd).
Tekening J. Ypey. Citaat uit Renaud. p. 439.
D= donjon; P= toegangspoort; W= woon
vertrekken; T2= vierkante toren 2e periode.
de laatste resten in puin. Dan vervalt de ruïne
tot steengroeve, totdat de magistratuur van
Dordrecht in 1449 het verbod uitvaardigt om
hout, steen of ijzerwerk uit het huis te breken.6
Tot 1844 stond het kasteel nog op een eilandje,
wat goed te zien is op de afbeeldingen van
Aelbert Cuyp.7
Kracht, kansen en bedreigingen
De ligging aan de rivier en de lommerrijke,
natuurlijk ontstane begroeiing als wilgen, groot
hoefblad, smeerwortel en fluitekruid, is
aanzienlijk verbeterd door de succesvolle
gemeentelijke beplantingsstrategie met de
aanplant van kastanjes en ratelpopulieren. De
aldus ontstane omgeving en de stilte werken
weldadig voor de beleving en dat is een groot
goed. Het plan om een rivierpark langs de
Merwede aan te leggen zal deze historisch
waardevolle plek onmiskenbaar versterken. De
voormalige grachten en waterpartijen zijn aan
uitdieping en schoonmaak toe. Het metselwerk
vertoont boom-, struik- en plantengroei wat
verpulvering, inwatering en tenslotte stukvrie-
zen tot gevolg heeft. Een jaarlijkse onder
houdsbeurt kost niet te veel, en kan veel teloor
gang voorkomen. Een stad waar - voorzover
bekend - de eerste beschermingsmaatregel in
Holland werd genomen, kan zich niet veroor
loven die voorhoedepositie te verliezen!
Huidige staat: struikengroei op de torentrans.
Gezien vanuit het zuiden. Opname d.d. juni
2005. Foto auteur.
m xrv
Met dank aan de Nederlandse Kastelenstichting
mevrouw M. Verdenius.
1 Aut.Var. Geschiedenis van Dordrecht tot 1572.
Deel 1. Hilversum 1996. p 104.
2 Ibid, p 76.
3 Gulick, F. W. van; Nederlandse kastelen en landhui
zen. Uitg. Nederlandse kastelenstichting 1960.
pp. 356-361.
4 Renaud, J.G.N.; Het Middeleeuwse kasteel en de
archaeologie. In: Een kwart eeuw Oudheidkundig
Bodemonderzoek in Nederland. Meppel 1947
pp. 427-445; inz. p. 441 en 442.
5 Als noot 2.
6 Schulte, A.G. (red.) Aut.Var. Ruïnes in Nederland.
Zeist/Zwolle 1997. pp 274-278; inz. p. 275.
7 Wheelock Jr, A.K.(ed); Aelbert Cuyp. Tent. Cat.
National Gallery of Art Washington National
Gallery London 2001/Rijksmusuem Amsterdam
2002. pp. 156, 157. Vergelijk tekening NO-zijde
donjon in:
Gelder, J.G.van; Tekeningen van Aelbert Cuyp.
In: Aelbert Cuyp en zijn familie, schilders te
Dordrecht.Tent.Cat. Dordrechts Museum.
Dordrecht 1977. pp. 112-178: inz: p. 170.
10
WM;
