22
Heemschut
augustus 2005
Een detail van een oorspronkelijke kaart van de omgeving van Sibculo.
Overdadige plantengroei op het terrein van het voormalige klooster te
Sibculo. Door de voortwoekering van struiken en bomen tasten de wortels
op den duur bouwresten en fundamenten in de grond ernstig aan. Wat in
de grond veilig heet te rusten als bodemarchiefwordt op den duur
verpulverd door de kracht van het uitdijende wortelbed.
Foto: Els Marijnissen, Oldenzaal (2003).
bereidt een wetenschappelijk publieksboek
voor over de geschiedenis van 'Klooster en
Colligatie van Sibculo 1406-1572', dat rond 2 3
oktober 2006 - zeshonderd jaar na de oprich
ting van het klooster - zal verschijnen.
Pleidooi voor kloosterlandschap
Ofschoon in Nederland een kloosterlandschap
van het formaat van Klosterlandschaft
Heisterbach im Naturpark Siebengebirge niet
mogelijk lijkt, kan wel zinvol aan een vergelijk
baar project van bescheidener omvang gedacht
worden. Het zou aan Sibculo en de gemeente
Hardenberg, met uitstraling via Salland en
Twente naar Nederland en Duitsland, een
eigen Euregionale allure geven. Er zijn
verschillende argumenten om in deze richting
creatieve ideeën te ontwikkelen.
Zo ligt in Sibculo het klooster - niemand weet
in welke staat - intussen nog grotendeels
onaangeroerd in de bodem van een vrijliggend
particulier terrein, dat de status van archeolo
gisch monument heeft. De huidige eigenaar
staat in principe welwillend tegenover onder
zoek dat tot ontwikkeling in de publieke sfeer
zou kunnen leiden. Het hele areaal is sinds de
verwoesting van het klooster onbebouwd
gebleven, wat uitzonderlijk genoemd moet
worden. Het proefonderzoek van Van Heeck
c.s. heeft slechts een klein deel blootgelegd.
Daardoor kan archeologisch of geofysisch
onderzoek zonder veel problemen of extra
kosten plaatsvinden. De expertise van de
Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodem
onderzoek zou gemobiliseerd kunnen worden,
om te achterhalen welke profielen het nog
aanwezige bodemarchief oplevert en welke
informatie over de materiële cultuur van de
kloostergemeenschap verkregen kan worden.
Zo is onzeker of Sibculo zich voor de bouw van
kerk en klooster heeft laten inspireren door het
Windesheimse kloosterplan dan wel door dat
van de Cisterciënzers. Was de kloosterkerk van
Sibculo een kruiskerk, zoals beweerd wordt, of
een eenbeukige kerk, zoals in Burlo, dat ook tot
dezelfde Colligatie heeft behoord?4
Wat zichtbaar gemaakt of blootgelegd wordt,
kan het weinige dat van de 3 5 middeleeuwse
Cisterciënzerkloosters in Nederland is overble
ven, gemakkelijk overtreffen. Wij kennen
slechts verspreide bouwresten in Aduard
(ziekenzaal), Gerkesklooster (brouwhuis),
IJsselstein (kruisgang en kapittelzaal),
Roermond (kerk), Loosduinen (kerk), Assen
(deel kerk en kruisgang). Naar verwachting
bevat de bodem zoveel fundamenten, kelders
en bouwresten van het conventsgebouw, de
kloosterkerk, het kerkhof en verschillende
bedrijfsgebouwen, dat een betrouwbare recon
structie van het grondplan mogelijk geacht
moet worden.
Ook Sibculo koestert zijn eigen verleden.
Onderzoek en herontwikkeling van het kloos
terareaal zijn daarom van belang voor de
gemeente: Maar het kloosterterrein heeft ook
betekenis voor de regio: Sibculo was het enige
klooster in een dunbevolkte streek. Zelfs heeft
deze plek landelijke betekenis: Sibculo was de
zetel van een nationale kloosterbeweging, met
uitstraling naar België en Duitsland.
Het bestaande bestemmingsplan voorziet in
eerbiediging van het kloosterterrein als archeo
logisch monument, bodemarchief en natuurge
bied. Maar hier rijst vraag of de natuur hier niet
de vijand wordt van het bodemarchief: ook
fundamenten zijn op den duur niet bestand
tegen de steeds toenemende worteldruk van
groeiende bomen. De recente opschoning door
dorpelingen is een goede start. Een bestem
ming tot een kleinschalig middeleeuws 'kloos
terlandschap', dat de Cisterciënzer cultuur en
de Moderne Devotie integraal zal presenteren,
kan het oorspronkelijke bestemmingsplan
slechts versterken, inclusief de sociale en cultu
rele voorzieningen waaraan een gemeente als
Hardenberg behoefte heeft.
Dr. Rudolf Th.M. van Dijk is lid van de
Historische Werkgroep Kloosters IJss el-Vechtstreek,
rudolf. vandijk@titushrandsmainstituut. nl.
1 Stiftung Abtei Heisterbach, Rennenbergstrahe 1
D-53639 Königswinter (02223/92400)
[www.abtei-heisterbach.de]. Zie ook de bundel van
Th. Otten en K.P. Wiemer, Ora etlabora. Quellen
und Elemente der Hachhaltigkeit zisterziensischen
Lebens. Festschrift für Pfarrer Georg Klackert.
Zisterzienser im Rheinland, Band 5 (Keulen,
2002).
2 T. Jasper, Old Ni-js. Herinneringen verzameld naar
aanleiding van 150 jaar Sibculo [Sibculo, 2003] 2.
3 Het bestuur van de Stichting Klooster Sibculo (2 004)
wordt gevormd door Jan Bakker (voorzitter),
Freddie Ekkel (secretaris) en Jan Korblet
(penningmeester).
4 G. van Haaff, Groot-Galilea in Zybbekeloe. De
geschiedenis van het middeleeuwse klooster Sibculo
(Hardenberg, 1977; 19832).-H. Lübbering,
Kloster Burlo. Geschichte des Kosters Mariengarden in
Grof-Burlo. Beitrage des Heimatsvereins Vreden
zur Landes- und Volkskunde, XX (Vreden, 1981).