augustus 2005 Heemschut 17 wegkapellen en de grotere devotie- of buurtka- pellen. De nis met daarin een heiligenbeeld is een van de kleinere uitingsvormen van vroomheid. Dat beeld is vaak terug te vinden in de voorgevels van stads- en dorpswoningen, boven poorten van boerderijen, of als blikvanger op de hoeken van gebouwen. Deze beelden hebben een signaalfunctie of fungeren als onheilwerend symbool. Zij dienen nauwelijks of niet als een persoonlijke devotieplek. De ovenkapel bestaat uit een stenen gebouwtje of brede kolom met veelal een rondbogige nis aan de voorzijde met daarin een heiligenbeeld. Dit type kapel ontleent zijn naam aan de gelij kenis met de opening van een bakoven. In tegenstelling tot de eerdergenoemde muurnis sen markeren deze ovenkapellen een voorname plek in het landschap, bijvoorbeeld een kruising van wegen of een monumentale boom. De veld- en wegkapel is een klein gebouw, waar een bezoeker naar binnen kan gaan. Er wordt geen viering gehouden en er staan geen banken, hooguit een enkele stoel of knielbank. Deze kleine intieme ruimtes zijn uitermate geschikt voor de persoonlijke devotie. Bijvoorbeeld voor het aansteken van een kaars, het leggen van bloemen, het bidden van de rozenkrans of het schrijven in een gedenkboek. De devotie- of buurtkapellen zijn bijna kleine kerken. Ze bieden plaats aan 25 tot 50 buurtbe woners. In functie verschillen deze devotie- of buurtkapellen niet zoveel van de veld- en wegkapellen. Naast de persoonlijke devotie bestaat in deze kapellen doorgaans wel de mogelijkheid eucharistievieringen te houden. Daarnaast kunnen zij deel uitmaken van een bedevaartroute of een bedevaartplaats. Door de grootte van de kapel zijn vaak meer dan één beeld of andere weergaven van heiligen aanwe zig. De architectuur bevat een meer uitgespro ken vormentaal, bijvoorbeeld met neogotische of renaissancistische elementen en er is meestal sprake van een duidelijk ontwerp. Dit in tegenstelling tot de kleinere kapelvor- men, waarbij eenvoud en soberheid de boven toon voeren. Dit is te verklaren door het volkse karakter, waarmee de ovenkapellen en de veld en wegkapellen zijn gebouwd. In veel gevallen komt er geen architect aan te pas, maar maakt een creatieve buurtbewoner het ontwerp. Verweven met landschap Monumentjes van vroomheid maken deel uit van het Limburgs landschap en worden er als het ware door opgenomen. Ze vormen door hun ligging, bescheiden omvang en vaak sobere uitvoering vrijwel één geheel met het land schap. Kapellen worden vaak in de buurt van bomen gebouwd en dat is niet vreemd. Bomen zijn belangrijke blikvangers, die van oudsher het aanzien van kruisingen bepalen. Andersom komt het ook geregeld voor, dat bij de bouw van een kapel nieuwe bomen worden geplant. Opvallend vaak worden kapellen en kruisen vergezeld door één of meer lindebomen. Behalve vanwege het decoratieve uiterlijk van de lindeboom heeft dit ook te maken met een eeuwenoud gebruik en de meervoudige symbo lische betekenis. Al in de voorchristelijke tijd beschermde de lindeboom volgens de traditie tegen blikseminslag. Verder werd onder de boom rechtgesproken, omdat de linde al zijn bladeren zou verliezen op het moment dat er een onschuldige werd veroordeeld. Volgens de christelijke overlevering was ook het kruis waaraan Christus stierf gemaakt van lindehout. De hartvormige bladeren van de boom verwij zen in dit verband symbolisch naar de onuitput telijke liefde van Christus, terwijl de vele jonge twijgen onder aan zijn stam duiden op een hoge vruchtbaarheid. Groenblijvende bomen zoals coniferen en hulst worden eveneens in de nabijheid van deze monumentjes geplant vanwege de verwijzing naar de vruchtbaarheid en het eeuwige leven. Blijvend samenspel Zoals gezegd zijn veel kapellen door particulie ren gesticht en worden ze sinds jaar en dag lief devol door hen beheerd en onderhouden, vaak georganiseerd in stichtingen en buurtvereni gingen. Het is aan hun energieke inzet te danken, dat deze geloofsuitingen in steen voor het nageslacht behouden blijven. Helaas zijn er ook zorgen. Kapellen zijn regel matig het doelwit van zinloze vernieling. Beelden worden gestolen of vernield. De glas- in-loodramen moeten het vaak ontgelden. De verenigingen en de buurt, die maar weinig financiële middelen bezitten, worden op deze Veldkapel (1619) tussen Eys en Wittem. Belangrijk voor de toekomst zijn de activi teiten van de bisschoppelijke Stichting Kruisen en Kapellen in LimburgDeze stichting bestaat inmiddels vijftig jaar en is thans een koepelorganisatie voor circa zeventig plaatselijke en regionale werk groepen. Uit het feit dat zowel de provin cie Limburg als het Bisdom Roermond de stichting ondersteunen mag worden afge leid dat kruisen en kapellen inmiddels tot het erkende cultureel erfgoed behoren. manier op kosten gejaagd. De kapel is tegen woordig dan ook meestal gesloten, zodat de beelden, het offerblok en de kaarsen veilig geborgen zijn. Vaak zijn de kapellen alleen op zondag en belangrijke feestdagen open. Gelukkig wordt er meestal voor gezorgd dat het interieur, bijvoorbeeld door een open hekwerk, toch nog goed zichtbaar is. Vera Hamers is beleidsmedewerker Monumentenzorg en bestuurslid van de Stichting Kruisen en Kapellen in Limburg Ad Bokhorst is PR-adviseur van de commissie Limburg van de Bond Heemschut Bronvermelding: het boek Monumenten van Vroomheidonder redactie van Peter Nissen en Koos Swinkels en in het bijzonder het artikel van Katja Boertjes en Vera Hamersgeloofsuitingen in steen: veld en wegkapellen in het Limburgs Landschap

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 2005 | | pagina 19