Kerkenpad in Amsterdam
Amsterdam telt nog een aantal verrassende overblijfselen van het
religieuze leven tijdens de middeleeuwen in de oude binnenstad.
Wil je daar, ook als niet-gelovige, kennis mee maken, dan zul je
echt op pad moeten. Gelukkig kan dit, gezien de omvang van het
oude stadscentrum, te voet gebeuren. Een goede handleiding bij
zo'n kerkenpadtocht is de in 2000 verschenen historische gids
van de oude binnenstad door Vermeer en Rebel - een bewerking
van het desbetreffende deel van de beroemde gids van d'Ailly.
Philip Bosscher
augustus 2005
Heemschut
11
De tekst op het laat-17e eeuwse koorhek
herinnert aan de Alteratie in 1578.
Fotofs Anna Huizinga.
Tot de vele fraaie inrichtingsstukken van de
Amsterdamse Oude Kerk behoort een eiken
houten hek met koperen traliewerk dat in 1681
is geplaatst als afsluiting van het hoogkoor, en
ter vervanging van een 16e-eeuws exemplaar.
Op het fries aan de westzijde kan men lezen:
H Misbruyk in Godes Kerck allengskens ingebracht;
is hier weer af ge daen in tiaer seventich aghtXVc.
Alteratie van 1578
Dit is bij mijn weten de enige openbare herin
nering aan één der belangrijkste gebeurtenissen
uit de geschiedenis van de hoofdstad. In 1578,
dus pas tien jaar na het officiële begin van de
Tachtigjarige Oorlog, wisselde de stad van
partij en werd zij, om het verloop van een inge
wikkeld proces in één zin samen te vatten van
Spaans- of Koningsgezind Prinsgezind.
Dat deze 'Alteratie' juist in een kerkgebouw
wordt herdacht mag wel zeer passend genoemd
worden. Zij impliceerde namelijk een diep
gaande verandering in de religieuze situatie.
Vrijwel in één klap stapte de 'publycke kerck',
de door de overheid erkende en gesteunde
kerk, over van katholiek naar calvinistisch. Dat
betekende onder meer dat de kerkgebouwen,
voorzover zij voor de eredienst in gebruik
bleven, voor de 'gereformeerde' eredienst
werden ingericht en dat de openbare uitoefe
ning van de katholieke eredienst werd verbo
den.
Einde van kloosters
Over dat ingewikkeld proces kan men lezen in
de nu verschijnende Geschiedenis van Amsterdam
(zie de Signalementen in eerdere nummers van
Heemschuten met name in de artikelen van
Henk van Nierop en Joke Spaans aan het einde
van respectievelijk deel I en II-1 van deze
Geschiedenis.
Vooral van het relaas van Van Nierop dat de
periode 1566-1578 tot onderwerp heeft ben ik
geneigd te schrijven dat het uitnodigt tot
citeren en leest als een spannend verhaal. Voor
de lezers van Heemschut lijkt mij zinvoller te
releveren wat ik via Van Nierop, Spaans en hun
mede-auteurs vernam over de gevolgen van de
Alteratie voor het Amsterdamse stadsbeeld.
Het belangrijkste gevolg was wel dat door de
opheffing der kloosters vooral aan de Oude
Zijde grote terreinen inclusief tuinen vrijkwa
men voor nieuwbouw.
Zo kon bij voorbeeld het Binnengasthuis aan de
Oude Zijde worden gebouwd op het terrein van
twee opgeheven vrouwenkloosters. Andere
kloosterterreinen hier werden gebruikt voor
woningbouw, zoals het terrein van het opgehe
ven Minderbroedersklooster.
Aan de Nieuwe Zijde waren de gevolgen
minder ingrijpend, om de eenvoudige reden dat
daar aanmerkelijk minder (voormalige) kloos
terterreinen lagen. Aan de Nieuwe Zijde werd
in 1580 echter wel het al eerder in de 16e eeuw
gestichte Burgerweeshuis ondergebracht in het
Middeleeuws religieus leven in de
oude binnenstad
