april 2005
Heemschut
13
te raadplegen. Ook is er speciaal lesmateriaal
voor verschillende onderwijsniveaus, volgens
directeur Annemieke Kylstra is daar veel
belangstelling voor, vooral voor het materiaal
over het dagelijks leven in de middeleeuwen.
Congres
Gericht op de overheid wordt er in september
een congres gehouden over kastelen en buiten
plaatsen in de ruimtelijke ordening, met extra
aandacht voor de nog vele in ons land aanwe
zige - op archiefstukken gebaseerde, maar niet
zichtbare - plaatsen waar vroeger een kasteel
heeft gestaan. Volgens schatting gaat het om
ongeveer 2000 locaties. De directeur pleit er
voor om die plekken niet alleen op te nemen
op archeologische waardekaarten maar ze ook
op een of andere manier fysiek aan te geven,
bijvoorbeeld door het aanleggen van een haag
om de plaats zichtbaar te maken.
Net als Heemschut zet de NKS zich in, vaak
samen met andere organisaties, tegen ontwik
kelingen die een kasteel of landgoed bedreigen,
waarbij zonodig tot aan de Raad van State wordt
geprocedeerd. Zoals thans rond de oprukkende
bebouwing die de ruïne van Brederode dreigt
aan te tasten. De website van de NKS toont een
lange lijst van bedreigingen en nog onbe
schermde kasteelplaatsen. De NKS vraagt dit
jaar dan ook met nadruk aandacht daarvoor.
De bedreigingen zijn legio. 'Soms moeten
kastelen zelfs worden beschermd tegen de
eigenaren die er graag een tingel tangel van
willen maken', zegt De Marchant. Ook direc
teur Kylstra vertelt over bedreigingen van
binnenuit, van de nieuwe rijken, 'de goede niet
te na gesproken.' Beiden vinden het instand
houden van de omgeving het grootste
probleem. De directe omgeving wordt door
Annemieke Kylstra, directeur Nederlandse
Kastelenstichting. Foto Henk Snaterse.
het bouwen van huizen, de aanleg van wegen
en zelfs door het graven van kanalen alsmaar
kleiner. Terreinen rondom kastelen ontberen
vaak beschermende regels. Volgens de directie
is er een grote achterstand in het toekennen van
de monumentenstatus daarvan. Ook de invloed
van het toenemend aantal eisen van een
gebruiksvergunning, als in de gebouwen
publiek wordt toegelaten, zoals de aanleg van
brandtrappen en nooduitgangen, wil Kylstra
niet onvermeld laten.
Als extra middel om het cultureel erfgoed te
beschermen bepleit De Marchant naast de
reeds bestaande eis van een MER-rapport
(milieu effectrapportage) bij grote veranderin
gen in de ruimtelijke ordening, een CHER-
rapport. Een cultuur historische effectrappor
tage, waarin de gevolgen van de voorgestelde
ingreep op het cultureel erfgoed wordt geïn
ventariseerd en getoetst. 'Dat zal wel in de
procedure vertragend werken, maar dat moet
dan maar', zegt de Limburgse graaf. 'De nota
Belvedère is de eerste aanzet daartoe.'
Nederhemert
Onder bescherming van het cultureel erfgoed
verstaat de NKS ook de bescherming en
instandhouding van ruïnes, in de staat zoals ze
thans zijn. Als voorbeeld noemt de NKS-voor-
zitter de ruïne van Valkenburg, die als ruïne
interessant voor de geschiedenis is. 'Opbouw
en restauratie is alleen verantwoord als er echt
voldoende onderbouwing bestaat om het in de
oorspronkelijke staat terug te brengen' zegt hij.
De wederopbouw van kasteel Nederhemert in
de Bommelerwaard, dat na verwoesting in de
De Nederlandse Kastelenstichting
De NKS zet zich in voor het behoud van
Nederlandse kastelen en hun omgeving en
komt in actie als er bedreigingen zijn.
Hoewel de stichting wel wordt gezien als
een overkoepeling van de diverse provin
ciale kastelenstichtingen is dat niet zo.
Wel wordt er met die stichtingen, die zeer
verschillend zijn in hun organisatie en in
het ontplooien van activiteiten, samen
opgetreden bij beschermingsacties. Voor
dit Jaar van het Kasteel wordt samenge
werkt met de provinciale kastelenstichtin
gen, de stichting Particuliere Historische
Buitenplaatsen, de erfgoedhuizen en
andere monumentenorganisaties.
Evenals Heemschut bezit de NKS zelf
niets van waar ze zich zo hartstochtelijk
voor inzet. Alleen de Gelderse Kastelen
Stichting, thans gefuseerd met de stichting
het Gelderse Landschap, heeft kastelen en
buitenplaatsen in eigendom, onder andere
het kasteel Nederhemert.
Verder besteedt de NKS veel aandacht aan
educatie door middels van schoolprojec
ten, beheert een eigen bibliotheek en
studiecentrum en geeft wetenschappelijke
publicaties uit. Sinds 1964 houdt de NKS
een bijzondere leerstoel 'Materiële cultuur
der Middeleeuwen en in het bijzonder de
kastelenkunde' aan de universiteit Leiden
in stand, momenteel vervuld door profes
sor drs. H.L.Jansen. Ook is de stichting
verantwoordelijk voor de tweejaarlijkse
Nederlandse Kastelengids en verzorgt ze
jaarlijks excursies voor de begunstigers.
In dit Jaar van het Kasteel komt de NKS
met een uitgave van circa 550 nog niet
eerder gepubliceerde kasteeltekeningen
van Abraham Rademaker (1676-1735),
waaronder veel kastelen die er nu niet
meer zijn.
Voor informatie over de NKSwww.kastelen.nl
Zie ook: www.jaaiwanhetkasteel.nl
De Jaar van het Kasteel kalendermet alle evene
menten is bij de NKS te bestellentel. 0343-578995.
oorlog en het verval daarna thans voor een
groot deel weer is opgebouwd, is volgens hem
een 'twijfelgeval'. De grote geschiedkundige
waarde van het kasteel voor de streek, met
name in de tachtigjarige oorlog, is wat hem
betreft doorslaggevend geweest. Als bijkomend
resultaat van dit kastelenjaar hoopt de directeur
op meer samenwerking van de nu betrokken
organisaties. Kylstra: 'Met de publiciteit van dit
jaar wil de 60-jarige NKS ook de toon zetten
voor het vele werk dat nog rest. Zodat we na
afloop van dit jaar niet in een gat vallen.'
