Landelijke Heemschutdag over de grens Gemeenschappelijk cultuurgoed aan de Nederrijn december 2004 35 Het Nederrijnse cultuurgebied dat zich uitstrekt aan weerszijden van de Nederlands-Duitse grens, is meer dan één excursie waard. Op de Landelijke Heemschutdag in augustus werd een goede start gemaakt met een aanbod van drie verschillende routes: de Heuvel rugroute, de Verdedigingsroute en de Kerkenroute. In Kalkar, in de Nikolaikirche, kwam iedereen samen. Drie deelnemers doen verslag. De Heuvelrugroute Een volle bus vertrekt uit Nijmegen richting 'het Hoog' waar tegen de heuvelrug de dorpen Ubbergen en Beek in hun schoonheid liggen te dromen. We rijden langs juweeltjes van archi tectuur die aanleiding geven voor stilistische en historische uitleg. Tussen de bomen door vangen we zo nu en dan een glimp op van 'het Laag', het vlakke rivierenland dat zo goed is te overzien, een aspect waar het de Romeinen eertijds om te doen was. In Beek lag tot de grenscorrectie in 1949 de grens met Duitsland. Tot op heden is dat nog af te lezen aan de forse, strenge bouwstijl van de voormalige Duitse huizen. De route gaat verder naar Kranenburg, vroeger geliefd door pelgrims, nu vooral pleisterplaats voor Nederlandse fietsers. De eerste stop is bij de Tiergarten (Unesco-monument, 1993) nabij het Kurhaus te Kleef. Het hoogste punt van de terrassentuin biedt een fraai uitzicht. Trots vernemen we dat de monumentale fontein- aanleg een ontwerp is van onze Jacob van Campen. Even later staan we stil bij 'De Fonteijn van Pallas', een meester werkvan de Antwerpse beeldhou wer Artus Quellien, geschonken door Amsterdam aan de stadhou der van Kleef, Johan Maurits van Nassau-Siegen. Dit diplomatieke geschenk was een meesterlijke zet van de Amsterdamse magistraat om de 'vredesvorst'Johan Maurits en met hem de machtige keurvorst van Brandenburg te vriend te houden. Politieke en culturele betrekkingen tussen de Republiek en het hertogdom Kleef speelden ook een rol bij de restauratie door Pieter Post (o.a. interieur Mauritshuis, stadhuis Maastricht) van de machtige Schwanenburg die schitterend op de steile heuvel van Kleef ligt. 's Middags bezoeken we kasteel Wissen. Kasteelheer Freiherr von Loe zelf verzorgt een persoonlijk getinte rondleiding door de stijl kamers van het oude huis en de nog steeds in gebruik zijnde huis kapel. Dit Gesamtkunstwerk in Nazarenerstijl is een van de zeld zaam overgebleven kapellen van dit type. Ria Koning, PR-adviseur Heemschut Gelderland De Verdedigingsroute Bij verdediging denk je in Nederland al gauw aan water, dus het verbaast ons niet dat de bus koers zet naar het rivierengebied en de Ooijpolder inrijdt. Via het grensdorp Millingen bereiken we het Duitse plaatsje Düffelward. Hier heeft een oude arm van de Rijn het geweld van de eeuwen oude aanzandingen kunnen over leven. Per veer steken we de Rijn over en wandelen aan de overkant door de 'coupure' in de verdedi- gingswal van Schenkenschans naar de plaats waar de oude garnizoens kerkvan het fort heeft gestaan. Verwonderd bemerken we dat binnen de muren van deze verstilde woongemeenschap nauwelijks meer iets aan het verle den herinnert! De verwondering maakt plaats voor bewondering als we horen hoe door de eeuwen heen Nederlandse waterbouwkun digen hier gestreden hebben tegen de verraderlijke stromingen van de Rijn. Een ongelijke strijd die uiteindelijk gewonnen werd door de natuur. Zo veranderde het fort Schenkenschans, dat oorspronke lijk omspoeld werd door het water van Waal en Nederrijn, in een plaats gelegen op de zandplaat van Salmoord waar de Rijn nog slechts op grote afstand te ontwaren valt. Het Salmoord is vandaag de dag één van de prachtigste natuurge bieden in de Gelderse Poort. Ook de militaire geschiedenis is opmerkelijk. Het fort dat eens Nederlands voornaamste vesting was, werd door particularistisch gedrag van de autoriteiten in de zeventiende en achttiende eeuw maar al te vaak verwaarloosd en uiteindelijk teruggegeven aan Duitsland. Na de lunch brengen we een bezoek aan de voormalige burcht Boetzelaer in Appeldorn. Ook hier tref je geen museum met schilde rijen en geharnaste figuren uit een ver verleden aan. Boetzelaer is in architectonische zin geworden van een ruïne tot een cultuurmonu ment dat verleden en heden met elkaar verbindt. Ook in functio nele zin is de burcht geworden van oorspronkelijke stamslot van de Nederlandse familie van Boetzelaer tot een zeer aantrekke lijk familiehotel waar bruiloften gevierd kunnen worden en congressen georganiseerd. W. Wolters, voorzitter provinciale commissie Gelderland De Kerkenroute Deze route voert door het polder land om verschillende dorpsker ken te bezoeken. De eerste bezich tiging is in de St. Martinskirche in Zyfflich, die vanwege de kubieke ruimte-indeling en de forse pijlers een schoolvoorbeeld is van de Ottoonse bouwtrant (bouwstijl ten tijde van Otto III, 980 - 1002). In de kerk bevinden zich resten van Romeinse spolia, bouwelementen afkomstig van Romeinse gebou wen die zo veel status hadden dat ze ook wel werden geschonken. De tocht gaat verder naar Hanselaer, waar het ogenschijnlijk eenvoudige dorpskerkje mijn hart steelt door het prachtige houtsnij werk van het hoogaltaar (1530- 1648) en de triomfkruisgroep (laat 16e eeuw). Het kleine weggetje van Hanselaer naar Kalkar mondt uit in de Hanselaertor, een naam die herinnert aan de monumentale stadspoort die in 1770 werd afge broken en waarvan de stenen werden gebruikt voor de bouw van het nabij gelegen molencomplex. In deze 'Kalkarer Lohwindmühle' is nu een restaurant gevestigd, waar we dan ook lunchen. Via het centrale marktplein wan delen we hierna naar de indruk wekkende Nicolaikirche. Bij binnenkomst worden we verrast door het fraaie orgelspel van de heer Szopinski. Tijdens de uitleg die daarna volgt over de geschie denis en architectuur van de kerk, is een hoofdrol weggelegd voor enkele altaarstukken. Zo bevat het hoogaltaar maar liefst 212 gebeeldhouwde figuren en geschilderde vleugels. Een volgend hoogtepunt blijkt de St. Klemenskirche (1140 - 1160) te Wissel, de best bewaarde Romaanse basilica in dit gebied. Het is wel even slikken om te horen dat slechts enkel decennia geleden bij een renovatie diverse muurschilderingen zijn verwijderd. We besluiten de dag met een kort bezoek aan Louisendorf. Deze plaats in carrévorm is in de acht tiende eeuw ontstaan als een land bouwnederzetting voor vluchte lingen die omwille van het geloof de Pfalz verlieten. Oorspronkelijk doel van deze protestante vluchte lingen was de Republiek der Verenigde Nederlanden. Door het ontbreken van de nodige papieren werden deze mensen aan de Nederlandse grens onverbidde lijk teruggestuurd. Met toestem ming van de Keurvorst van Brandenburg mochten ze grote stukken van het Reichswald ont ginnen om landbouw te bedrijven. Ellen Wilbrink, directie-assistent Landelijk Bureau

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 2004 | | pagina 37