Sint Anna Venray,
monument van zorg
Traan van Els
Excursie Heemschut Limburg 9 oktober
Er bestaan plannen om op het terrein van de voormalige
psychiatrische inrichting Sint Anna in Venray woningen en
appartementen te bouwen. Ze vormen een bedreiging voor
een belangrijk cultuurhistorisch monument, waarnaar
Heemschut Limburg een excursie verzorgt.
Heemschut
37
Wandelend over het terrein van de voormalige
vrouweninrichting Sint Anna wordt de bezoeker
getroffen door de serene rust die van het mooie
parklandschap uitgaat. Er heerst nog altijd de
landelijke sfeer die de geesteszieken zou doen
kalmeren en hun genezing zou bevorderen.
Monumentale lanen, omzoomd door majestu
euze bomen, vormen samen met de ruime
gazons en de vrijstaande paviljoens een harmo
nisch ensemble van grote allure. Maar binnen
afzienbare tijd zal het psychiatrisch instituut
worden gesloten en komt er een einde aan een
inrichting waar in de loop der jaren duizenden
vrouwen werden opgenomen. Velen van hen
keerden na korte of langere tijd weer terug naar
de maatschappij, voor veel andere vrouwen was
het een opname voor de rest van hun leven.
Nu voltrekt zich in ons land een grote verande
ring in de psychiatrie. De traditionele inrich-
tingspsychiatrie maakt plaats voor een maat
schappelijk geïntegreerde geestelijke
gezondheidszorg en veel vaste bewoners van
de inrichtingen zijn in een normaal huis gaan
wonen in een normale straat. Zo ook in Venray
waar dit veranderingsproces zich in volle
omvang afspeelt. De capaciteit van de twee
inrichtingen Sint Servatius en Sint Anna
bedroeg midden jaren zeventig nog ruim 1850
plaatsen. Anno 2004 zijn dat er nog zevenhon
derd en dat aantal zal in de toekomst nog verder
afnemen. Alle voorzieningen worden gecon
centreerd op de locatie Sint Servatius, waar
naarstig gewerkt wordt aan de bouw van het
nieuwe psychiatrisch ziekenhuis Servaashof.
God is liefde
Met als wapenspreuk Deus Charitas Est, God
is liefde, kwamen begin vorige eeuw twee
Belgische kloosterorden, de Broeders en de
Zusters van Liefde uit Gent, naar het rustige
Venray. Ze bouwden aan de rand van het dorp
twee grote krankzinnigengestichten: Sint
Servatius voor krankzinnige mannen en Sint
Anna voor de vrouwen. Beide inrichtingen
werden gebouwd volgens het zogeheten pavil
joenensysteem, met vrijstaande gebouwen die
de mogelijkheid verschaften tot differentiatie
en segregatie. De geneesheren maakten niet
zozeer onderscheid naar ziektebeeld en leeftijd,
maar naar de mate van rust, halfrust of onrust.
Een ander onderscheid was naar rang en stand.
Patiënten van goede komaf, die zelf de
verpleegkosten voor hun rekening namen of
voor wie de familie dat deed, werden al naar
gelang de betaling ingedeeld in de eerste,
tweede of derde klasse. De overige patiënten,
en dat waren veruit de meeste, werden
verpleegd voor rekening van de gemeente en
provincie van herkomst. Zij werden aangeduid
als de 'armlastigen'. De twee instellingen
werkten ieder geheel zelfstandig en onafhanke
lijk van elkaar. Dat duurde tot 1976, toen de
instituten werden samengevoegd onder de
naam Psychiatrisch Centrum Venray. In 1992
werd de naam veranderd in Vincent van Gogh
Instituut. Het VvGI is dus de huidige eigenaar
van het Sint Annacomplex.
Dekzand met stuifduinen
Sint Anna is gelegen ten noorden van het
centrum van Venray. Het terrein is ruim
45 hectare groot en gelegen op een dekzandrug
met stuifduinen. Het terrein vormt het hart van
de groene verbindingszone tussen het centrum
van Venray en het noordelijk gelegen Loobeek-
dal. De inrichting werd gebouwd naar een
ontwerp van de Belgische architectjos Haché.
De psychiatrische inrichting Caritas in het
Belgische Melle stond daarbij model. Enkele
gebouwen van Sint Anna lijken als twee drup
pels water op de gebouwen in Melle. Met name
de beide hoofdgebouwen zijn tot op elke steen
identiek. Het oorspronkelijke gestichtscomplex
bestond uit twaalf paviljoens, enkele dienstge
bouwen, vier riante dokterswoningen en ten
slotte een hoofdgebouw.
Oorlogsgeweld trof de inrichting zwaar in de
Tweede Wereldoorlog. Vier paviljoens moesten
worden afgebroken en enkele andere gebouwen
raakten zo zwaar beschadigd dat volledige
nieuwbouw noodzakelijk was. De nog reste
rende oorspronkelijke gebouwen zijn opgetrok
ken in eclectische stijl met elementen uit de
neorenaissance, de Chaletstijl en de neogotiek.
Met name het hoofdgebouw en de vier dokters
woningen zijn nog helemaal gaaf en authentiek
evenals het voormalige klassepaviljoen Eugène.
Bijzonder is het mortuarium, dat nog altijd de
originele inrichting heeft uit de beginperiode
van het gesticht, inclusief de stenen snijtafel. Het
was gebruikelijk dat artsen met instemming van
de familie bij de overleden patiënten een obduc
tie verrichten, waarbij zij de hersenen verwijder
den voor wetenschappelijk onderzoek.
Andere bijzondere en fraaie monumenten zijn
de berceau, de muziektent en de ombouw van de
oude draaimolen. Vroeger stond hier perma
nent een draaimolen opgesteld waar de patiën
ten rondjes konden draaien ter ontspanning en
vermaak. De aanwezigheid van deze 'mallemo-
augustus 2004
