augustus 2004
Heemschut
21
Schijnkapel Molenstein aan de Langbroekse
Wetering. Foto auteur.
ar.-*
Lux et Terra in Lierop. Foto auteur.
Italiaanse tuin in Floogwoud. Foto auteur.
Flertenhuisje in Zeeduin. Foto Noortje
Eijkelboom-Piccardt.
(Utrecht, later de Bilt), waarvan fotocatalogi uit
1880 en 1919 bekend zijn. Op dit moment zijn
er nog ruim veertig cementrustieke bouw
werken in ons land, variërend van een brug
bij Paleis Soestdijk tot een Lourdesgrot bij
Luttenberg.
Als derde relatie is er de achtergrond van
bouwer of opdrachtgever, het verhaal. Vooral
bij de groep van zelfbouwers is er vaak sprake
van een persoonlijke reden om een folly te
maken, die daarna een rol speelt in de eigen
denkwereld. Een mooi voorbeeld is Gerard van
Lankveld, de Keizer van Monera. In Gemert
heeft deze outsider-kunstenaar een atelier met
drie torentjes, een klokkentoren en een rijk
versierd woonhuis. Van Lankveld, die in een
Russische stijl schilderijen maakt, heeft vanaf
1972 een wereld met eigen taal, geld en cultuur.
Zijn oorlogen met de buitenwereld zijn inmid
dels gestreden en tegenwoordig maakt hij alleen
nog kunstwerken. Ook voor Willem Ham in
Holkerveen (bij het kruispunt Hoevelaken) was
strijd het uitgangspunt. Fort Willem bestaat uit
twee torens, opgebouwd uit sloopmaterialen,
betonblokken, oude kerkramen en rioolbuizen
die als kanonnen gericht zijn op de oprukkende
stad Amersfoort. Ook zijn vijvers en wachthuis
jes hebben een defensieve functie. In de wereld
van Ham spelen verder dieren, bomen en
planten een belangrijke rol.
Van geheel andere orde is de zonnetempel Lux
et Terra die Lucien van der Eerde sinds 1975
in het Brabantse Lierop aan het bouwen is.
Niet uit religieuze overwegingen, maar als een
monument. De zon doet veel voor de aarde en
de maker toont zijn dankbaarheid in de archi
tectuur: een toegangspoort met wachters voert
naar de half ingegraven, grote, ronde ruimte,
gemaakt van enorme stenen. Op de grond een
labyrint, maar ook stenen die door de zonne
stand de tijd aangeven. De Franse Facteur
Cheval (bouwer van het Palais Ideal te
Hauterives) is de enige echte geestverwant van
Lucien van der Eerde. Een stuk simpeler is het
verhaal van Chris Goedhart en Bob Homan die
vanaf 1985 achter hun boerderij in het Noord-
Hollandse Hoogwoud een Italiaanse tuin met
follies en cascaden bouwen. Hun aanleiding
was beschutting voor een uit Italië meegeno
men palm.
Het project follybescherming
De Donderberggroep heeft eind 2003 een
begin gemaakt met het project follybescher
ming. Gestimuleerd door voorbeelden uit het
buitenland, waarbij spraakmakende follies door
de steun van lokale of regionale overheden of
door organisaties voor het behoud van cultu
reel erfgoed een afdoende bescherming hebben
gekregen, heeft de stichting zich afgevraagd
hoe dit in Nederland kan worden aangepakt.
Is het mogelijk - in navolging van het funerair
erfgoed of het industrieel erfgoed - een erken-
Fort Willem in Holkerveen. Foto auteur.
ning te krijgen als 'fantastisch erfgoed'?
In de eerste helft van 2004 maakten we een
keuze van 25-35 objecten. Op een workshop was
de helft hiervan reeds aangewezen, waaronder
de hiervoor genoemde en afgebeelde Tempel
van Odijck, Hertenhuisje, Fort Willem en Lux
et Terra. Vrijwilligers zullen de geselecteerde
follies in de perode juni-oktober beschrijven en
fotograferen. Deze registratie geschiedt aan de
hand van het zogenoemde follyprotocol, dat
eveneens op basis van de workshop is vastge
steld. In dit document worden allereerst de
feitelijke gegevens opgenomen, zoals locatie,
eigendom, bouwgeschiedenis en de omschrij
ving van onderhoud, openstelling. Het belang
rijkste deel van het protocol vormt de waarde
bepaling van het object:
- nationaal of internationaal belang;
- architectuurhistorische waarde;
- cultuurhistorische waarde;
- landschappelijke/stedenbouwkundige
waarde;
- gaafheid/herkenbaarheid;
- zeldzaamheid.
In de loop van 2004 zal de Donderberggroep
overleg voeren met relevante organisaties en
overheden om te onderzoeken welke mogelijk
heden er bestaan voor bescherming van geregi
streerde follies. Ook zullen we aandacht gene
reren via artikelen, de eigen nieuwsbrief en de
te ontwikkelen website (www.donderberg-
groep-follies.nl). Ons streven is erop gericht de
folly als cultuurmonument op de nationale
kaart te krijgen.
Ir. E. Denig is communicatie-adviseur. Doorzijn
reizen in Engeland raakte hij geïnteresseerd in het
fenomeen follies. Via zijn lidtnaatschap van de Folly
Fellowship kwam hij bij de Donderberggroep
terecht, waarvan hij nu vice-voorzitter is.
