augustus 2004
Heemschut
15
Herkenbaar
Rond 1950 waren er in de vesting Heusden als
restant van het verleden zeker nog tien grote en
kleine boerderijen gevestigd. Enkele daarvan
zijn nog steeds herkenbaar in het straatbeeld
aanwezig. Een voorbeeld is het fraaie pand aan
de Breestraat 10 met een fraai metselmozaïek
uit 1604. Eerst was het een logement, later
werd het een boerderij. Tijdens zijn Brabants
werkbezoek in het voorjaar van 1809 bracht
Koning Lodewijk Napoleon hier nog de nacht
door. In 1811 zou zijn broer keizer Bonaparte
volgen.
Boer Frans Nouwens uit het nabijgelegen
Heesbeen heeft hier tot de Tweede Wereld
oorlog een boerderij gehad. Als jongeman
moest hij vaak op pad om de mest naar de
wallen te brengen, waar zijn vader land had.
Het huidige notariskantoor aan het
Burchtplein nummer 7 heeft vanaf de bouw
de functie van boerderij gehad. De 83-jarige
Klazien Vermeulen is in de grote boerderij met
schuur geboren. Afbeeldingen van koeien bij
de schouw verraden nog altijd het verleden.
Aan de achterzijde van de voormalige schuur,
gelegen aan de Ridderstraat, zijn de stalramen
nog goed te zien. 'Mijn vader was tijdens de
Eerste Wereldoorlog in Heusden ingekwar
tierd', vertelt Vermeulen. 'Zo leerde hij mijn
moeder Adriana kennen. We hadden een
typisch veebedrijf. Ik weet nog goed dat mijn
vader vanuit Heusden te voet of met de fiets
met een aantal koeien naar de Veemarkt in
Den Bosch ging. Een afstand van 17 kilometer.
Over de Tweede Wereldoorlog: 'Door de
hooizolder bleek de boerderij een goede schuil
plaats tegen granaatvuur. Op een gegeven
moment verbleven zeker tachtig mensen in de
schuur. Door de vestingboerderijen en de
binnenterreinen hebben we in Heusden niet
echt honger geleden. Toen Heusden bevrijd
was, werd de hele bevolking geëvacueerd. Dat
moest omdat er door de ligging aan de Maas
nog zwaar gevochten werd. Alleen enkele
boeren mochten blijven om voor het vee te
zorgen.' Pas toen Klaziens vader hoogbejaard
was, verkocht hij in 1961 de boerderij.
Eerste tractor
In de voormalige boerderij aan de
Oudheusdensestraat 11 woonde rond 1950 de
ongehuwde Sientje Baaijens met haar twee
broers. Deze mensen, die een teruggetrokken
leven leidden, werden de 'kinderen Baaijens'
genoemd. Ondanks haar hoge leeftijd zorgde
Sientje tot aan haar overlijden voor de koeien.
Het hooi haalde ze van de wallen. Het verhaal
gaat dat Sientje zich armer voordeed dan ze in
werkelijkheid was. Net als veel andere mensen
bewaarde ze haar geld thuis. Toen dit als
gerucht door Heusden ging, bracht een grote
auto het geld onder politiebegeleiding naar de
Boerenleenbank.
De boerderij van de 79-jarige Theo Kuijpers
aan de Herptsestraat ligt aan de rand van de
vesting. 'Omdat ik heel mijn leven op de boer
derij woon, voel ik me ermee vergroeid. We
hadden een gemengd bedrijf. Net als andere
boeren hadden we tot 1968 land op de wallen.
Na de restauratie van Heusden kwam daar
verandering in. We werkten soms wel zeventig
uur per week. De aankoop van de tractor in
1967 was een hele revolutie. Hij staat nog in de
schuur. Om mijn tuin te ploegen, rijd ik er nog
een halfuur per jaar op.'
De meest spraakmakende boerderij van
Heusden was gelegen aan de Putterstraat
nummer 29, 31 en 35. Omdat er een boerderij-
winkel was ondergebracht, bezochten veel
Heusdenaren haar regelmatig. Tevens hield
de boerderij in het hartje van de vesting koeien,
kalven en varkens. Door de dierengeluiden
(dag en nacht) gaf dit een speciale sfeer in de
vesting. Op deze locatie was voor zover bekend
altijd een boerderij gevestigd. 'Aan de achter
zijde van het woonhuis was een stal waar veer
tien roodbonte melkkoeien stonden', verhaalt
de 61-jarige Annie Verhoeven-Van Bladel. 'In
de Zustersteeg was een stal waar kalveren,
pinken en vaarzen waren gestald. In 1959
ontruimden we de stal nog om mijn trouwerij
te vieren.'
Omdat de boerderij verre de geur van eau de
cologne verspreidde, werd deze in de jaren
zeventig door de gemeente gekocht, gerestau
reerd en verkocht. De gemeente Heusden heeft
de groenplaatsen zo veel mogelijk intact
gelaten. Er worden nog steeds groente en aard-
Deze voormalige vestingboerderij is dringend
aan restauratie toe.
beien gekweekt. Op een van deze groenplaat
sen komt een heemtuin.
Springstieren
Heusden vesting lijkt stads maar wordt gevoed
door haar agrarisch verleden. Zo had Heusden
in 1901 een paardenmarkt en een keuring van
'springstieren'. In 1910 werd aan de haven een
veebascule geïnstalleerd. Die maakte het moge
lijk het vee van de boeren te wegen voordat het
naar de veemarkten in Den Bosch, Gorinchem
en Rotterdam ging. Naast de boeren gingen
ook slagers naar de veemarkt om het beste
stukje vlees te kopen. Vlak voor Pasen liepen de
Heusdense slagers met een met strik versierde
paasos door de straten. Zo maakten zij reclame
voor een goed stuk vlees. De betrokkenheid van
de bevolking bij haar verleden is groot.
Onlangs kwamen de vestingbewoners nog in
het geweer toen bekend werd dat een voorma
lige vestingboerderij zou worden gesloopt.
Onder druk van de bevolking moest de
gemeente haar plannen terugnemen.
H. van den Eeden is freelance journalist. Hij werkt
aan een boek over vestingboerderijen.
Bij de Stichting Lyra is een uitgave met wandeling
langs de Heusdense vestingboerderijen beschikbaar.
Kosten 15 inclusief verzendkosten. Bestellen:
Stichting Lyra, organisatie voor cultuureducatie,
Postbus 35, 5256 ZG Heusden.
