december 2003
Heemschut
43
Deze ingrijpende continue
gedaantewisseling is dan ook een
van de belangrijkste argumenten
de interieurs op deze wijze vast te
leggen. Boerderijen zijn gebruiks
voorwerpen bij uitstek, waar tradi
tie maar al te vaak botst met
moderne bedrijfsvoering en
wooncomfort. De interne struc
tuur wordt bepaald door het
gebruik en dat is weer aan het
exterieur af te lezen.
De hoofdthema's wonen en
werken zijn onderverdeeld in
subthema's als de mooie kamer,
koken, kelders (proviand) en
slapen. Werken is onderverdeeld
in stallen, mest, opslag, verlichting
en ventilatie, zuivel en mechanisa
tie. Alle hoofdstukken zijn voor
zien van een korte inleiding.
Achter in het boek worden alle
27 boerderijen nog eens in het
kort beschreven.
De foto's doen de rest, in de
ruimten wordt geleefd en gewerkt
anno 2003 en staat de box en de
loopkar voor het kind tegen de
volledig betegelde wand met
bloemmotieven, landschappen of
bijbelse taferelen. En is het
kantoor met computer onderge
bracht in de voormalige kaaska
mer. Zo is het leven in alle facetten
af te lezen aan deze interieurs.
Werd bij de vorige uitgave Leven
in toen vooral het wonen op stand
en het soms museale wonen vast
gelegd, in Binnen bij boeren is het
privé-domein van de boer op een
soms bijna voyeuristische wijze in
beeld gebracht. Theo Baart
maakte de meeste foto's speciaal
voor deze uitgave.
Zwolle, Waanders, 2003. 238p.
ISBN90 400 8885 3. Prijs €34,90.
Leven op stand
Deel 23 in de Groninger
Historische Reeks' is een lijvig boek
werk. Het proefschrift Boer en
heer; de Groninger boer 1760-1960
door IJnte Botke is een bundeling
van dertig jaar deelonderzoeken.
Het boek beschrijft niet zozeer
boeren als wel het sociaal-cultu
rele klimaat en de omstandigheden
waaronder hun imposante boerde
rijen tot stand konden komen.
De periode tussen 1800 en 1950 is
wel het boerentijdperk van de
Groninger geschiedenis genoemd.
Hoe konden deze boeren zo
Hlstorisc
succesvol worden? Niet elke
Groningse boer was overigens een
echte Groninger boer. De laatste
bezat ten minste vijftig hectare
land en was een herenboer. Deze
beoefende voornamelijk akker
bouw, maakte gebruik van loonar
beid en dreef handel. Behalve
ontwikkeld, ondernemend en
welvarend was hij standbewust en
materialistisch. De monumentale
boerderijen herinneren aan zijn
rijkdom en levensstijl, de polders
en dijken aan zijn ondernemings
zin.
De vraag in het onderzoek van
Botke is hoe de grote boeren van
de Ommelander kleistreken zo'n
succesvol en opvallend verschijn
sel konden worden. Kenmerkend
was hun ontvankelijkheid voor
nieuwe ideeën, niet alleen op land-
huishoudkundig (wetenschap van
het beheer van landerijen en
landelijke economie) gebied, maar
ook op godsdienstig en cultureel
terrein.
Door de afwisseling van de invals
hoeken (hoe manifesteerde de
modernisering zich in het dage
lijks leven, hoe ervoeren de
verschillende groepen hun eigen
tijd, hoe werd er gedacht en
gehandeld, gekleed en gewoond?)
leest het boek als een streekroman
van hoog niveau. Botke schrijft
namelijk ook over de dansles, de
tennisclub en de leesgezelschappen.
Assen, Koninklijke van Gorcum,
2002. 725p. ISBN90 232 3826 5.
Prijs €27.
Welbetimmerd
In samenwerking met de Stichting
Historisch Boerderij Onderzoek
verscheen Schone weïbetimmerde
hofstedenboerderijbouw in Zeeland
van de tiende tot de twintigste eeuw
door P.J. van Cruyningen. In
Zeeland is het net als elders in ons
land, misschien nog desastreuzer.
Van de voor deze studie in de
periode 1995-1998 bezochte boer
derijen zijn er al weer enkele
omgewaaid, afgebrand of
gesloopt. In de dertig jaar daar
voor zijn er ontelbare verdwenen.
Alle inleidingen voor deze speciale
boekenrubriek stemmen droef. Ze
dienen als bewijs, als plaatjesboek
van hoe ons agrarisch landschap er
heeft uitgezien. Nu nog domine
ren de grote schuren van historische
boerderijen het vlakke Zeeuwse
polderlandschap. Door verande
ringen in de landbouw verliezen ze
hun functie en worden ze min of
meer vogelvrij. De schuren zijn
enorm, niet onderhoudsvriende-
lijk, en herbestemmen blijft een
groot probleem.
Het boek geeft een overzicht van
de ontwikkeling van de boerderij-
bouw vanaf de Middeleeuwen tot
in deze eeuw. Twintig boerderijen
ondergingen een nauwkeurig
bouwhistorisch onderzoek, dat
werd aangevuld met archeolo
gisch- en archiefonderzoek. Het
huidige Zeeuwse type, met vrij
staande woning en grote houten
schuur, is rond 1600 ontstaan, een
uiterst moderne ontwikkeling
voor die tijd. Het type is vooral
bepaald door veranderingen in de
aard, inrichting en omvang van het
landbouwbedrijf, zij het met grote
vertraging.
In verschillende hoofdstukken
komt de geschiedenis van landschap
en landbouw van het zuidwestelijk
kustgebied aan de orde. Verder is
er aandacht voor bouwtradities,
het ontstaan van het nieuwe boer
derijtype en de bloei en ondergang
ervan. Voorzien van een uitge
breide literatuurlijst, registers en
vele foto's en tekeningen.
Utrecht, Matrijs, 2002. 216p.
ISBN90 5345 220 6. Prijs €29,95.
Boerenbedrijvigheid
Bij het ter perse gaan van dit blad
was het Jaarboek Monumentenzorg
2003 nog niet gereed. Boeren
bedrijvigheid; voortgang en behoud
bevat een 25-tal bijdragen, waarin
allerlei aspecten van Nederlandse
monumentale boerderijen onder
de loep zijn genomen. Bijdragen
over boerderijtypen van de vijf
tiende eeuw tot en met de weder
opbouw, met aandacht voor agra
risch natuurbeheer en bio-indus-
trie, boerenerven en het grote
cultuurlandschap, proefboerde-
rijen en herbestemmingen, kassen,
bedsteden en kleurgebruik. Ook
de bewoners zelf komen aan het
woord over hun leven op de boer
derij. Bijdragen zijn er ookvan
Ileen Montijn, T racy Metz en
C.H.J. van Leeuwen.
Uitgave in samenwerking met de
Rijksdienst voor de Monumenten
zorg.
Zwolle, Waanders. 176 p.
ISBN90 4008 884 5. Prijs €22,50.
Snuffelend in de boekenstand op
het gemeentearchief in
Amsterdam vond ik de titel Ruim
zicht; boerderijen onder het zand van
Amsterdam Nieuw West door
Marja Veldt.
Wortner, Stichting uitgeverij
Noord-Holland, 2003.
ISBN90 71123 650. Prijs €18,50.
Wij signaleerden
Ter gelegenheid van de Open
Monumentendag liet bureau
Monumenten Archeologie van
Amsterdam Astrid Aarsen het
boekje Landelijk Amsterdam; monu
menten van het buitenleven samen
stellen. Zij schrijft over de sporen
van het landschap die nog steeds in
onze hoofdstad zichtbaar zijn.
Voorts besteedt zij aandacht aan
panden die nog iets landelijks
vertonen.
Amsterdam, Uitgeverij Bas
Lubberhuizen, 2003.
ISBN 90 5937 032 5. Prijs €10.
