■H
juni 2003
Heemschut
7
Achterbroek. De gidsen van Natuur
monumenten verwijzen er graag naar tijdens
rondleidingen door het gebied. Steevast
gevolgd door de opmerking: 'Inderdaad, half
Nederland zag er zo uit. Maar nu is heel
Nederland veranderd en alleen het Eerder
Achterbroek hetzelfde gebleven.
Het lijkt er inderdaad op. Ogenschijnlijk is er in
het Eerder Achterbroek sinds die tijd niets
veranderd. Ogenschijnlijk. Want ook hier
wordt gewoond en gewerkt en ook hier zijn de
boeren met hun tijd meegegaan. Er zijn
ligboxenstallen gebouwd en voedersilo's aange
legd. Maar, en dat is bijzonder: het is steeds
zorgvuldig gebeurd. Het Eerder Achterbroek is
illustratief voor een zorgvuldig rentmeester
schap, van zowel de bewoners als de eigenaar,
de Vereniging Natuurmonumenten..
Kampenlandschap
Het Eerder Achterbroek is een kampenland
schap. Daarin liggen de boerderijen verspreid
in het landschap. Een kamp is een akker die
slechts door één boer werd bewerkt. Deze
kampen, of eenmans-esjes, werden aangelegd
op de hoger gelegen gronden. Vlakbij de akker
verrees de boerderij. De lager gelegen en dus
nattere gronden werden als weidegebied
gebruikt. Houtwallen omzomen de verschil
lende percelen.
In het gebied liggen negen boerderijen. Een
precieze datering is niet te geven, maar waar
schijnlijk stammen de oudste boerderijen uit de
18de eeuw. Het noordelijk deel, het Eerder
Broek, is jonger. Dit is een heideontginning uit
het tweede deel van de 19de eeuw. Hier en daar
liggen nog wat kleine, niet ontgonnen heide-
veldjes. Dit deel is onmiskenbaar van latere
datum: net wat grootschaliger en rationeler
ingericht, de kavels en de wegen zijn veel
rechter. De met pannen gedekte boerderij die
hier ligt, is uit 1878. Beide gebieden worden
meestal in één adem Eerder Achterbroek
genoemd.
De meeste boerderijen zijn van het zoge
naamde langsdeeltype. Aan de achterzijde bevin
den zich twee grote schuurdeuren via welke je
op de deel komt. Deze deuren zijn iets terug in
de gevel geplaatst. Er ontstaat zo een overdekte
inham, een zogenaamde onderschoer.
Alle boerderijen, behalve de 19de-eeuwse boer
derijen in het Eerder Broek, hebben een rieten
kap. Het hele gebied maakte deel uit van het
Landgoed Eerde. De geelgroen beschilderde
luiken laten dit nog steeds zien.
Nevenzei
Nevenzei is de meest kapitale boerderij. In
hoofdvorm dateert deze boerderij waarschijn
lijk uit de 18de eeuw maar zeker de voorgevel is
veel jonger. De jaartalankers laten het jaar 1887
Deze boerderij is in gebruik als tweede woning.
zien. In verhouding tot de rest van de boerderij
is deze gevel veel rijker vormgegeven. Het sier-
metselwerk met ontlastingsbogen en lijstwerk
verraden duidelijk de vormwil van een archi
tect.
Een boerderij als De Brakel is minder monu
mentaal maar wel een veel gaver voorbeeld van
een Sallandse boerderij met onderschoer.
Vooral de ligging is typerend. Het woonge
deelte ligt vrij besloten en van de weg afge
keerd. Logisch, de deel is feitelijk de voorkant
van de boerderij. Althans, het gedeelte dat goed
bereikbaar moet zijn.
Ook in het Eerder Achterbroek zijn door
schaalvergroting boerenbedrijven verdwenen.
Enkele boerderijen worden gebruikt door
hobby-boeren en één boerderij is een tweede
woning geworden. Op vrij korte termijn zal het
bedrijf op de boerderij Nevenzei beëindigd
worden. Het wordt de eerste boerderij die
verkocht wordt. Er zijn dan nog maar twee
volwaardige bedrijven over.
Natuurmonumenten heeft steeds als uitgangs
punt gehad dat het boerenbedrijf in het gebied
mogelijk moet blijven. De gebouwen zijn
steeds aangepast en er zijn in de loop der jaren
schuren bijgebouwd. Steeds in goed overleg
tussen eigenaar en pachters. Soms met zeer
uiteenlopende resultaten.
Bij de Nevenzei is enkele decennia geleden een
nieuwe ligboxenstal gebouwd. Hierbij is
gekozen voor een historiserende stijl. De stal
heeft een rieten kap en de wanden zijn betim
merd met houten planken. Bij een andere boer
derij is juist gekozen voor een eigentijdse vorm-
Boerderij De Brakel: Fruitbomen, een moestuin, put en bakhuis, de tijd lijkt stil te staan.