Friesland: langs zand en veen
12
Heemschut
juni 2003
Wiv -ims&x. r-So kf
Zand en veen. Voor dit thema koos
Heemschut Friesland. Zand en veen zijn
zeer bepalend geweest voor het landschap
in het zuidoosten van Friesland en het
aangrenzende gebied van Drenthe.
De oudste nederzettingen en verbindingswe
gen treffen we aan op de hoge zandruggen.
Hier vinden we ook de bossen en heidevelden.
Er liggen dorpen als Bakkeveen en Hemrik. Vlak
bij de heide van Duurswoude ligt, temidden van
bossen en mooie eikenlanen, een kerkje uit de
13 de eeuw, dat we gaan bekijken.
Tussen de zandruggen lagen grote hoogveen
gebieden, die vroeger ontoegankelijk waren.
De wegen liepen dan ook over de zandruggen.
Op strategische plekken werden daar ook
verdedigingswerken, zoals schansen en landwe
ren, opgeworpen. Een mooi voorbeeld daarvan
biedt de gerestaureerde Zwartendijksterschans,
nog net in Drenthe, die we als eerste, na het
vertrek uit Norg, gaan bezoeken.
De oude wegen liepen ook wel dwars over de
heide. Op de heide vanAllardsoog, vlak bij het
drielandenpunt Groningen, Friesland en
Drenthe ligt nog een holle weg die in de loop
der eeuwen door wagenwielen in het landschap
is uitgeslepen en daardoor hol geworden. Deze
weg ligt vlak bij het restaurant de Drie
Provinciën waar we de lunch zullen gebruiken.
Veel van het hoogveen is afgegraven vanwege
de turfwinning. Daarbij is een nieuw landschap
ontstaan van vaarten en dwarssloten, de zoge
naamde wijkenwaarover de gewonnen turf
werd afgevoerd. Gaandeweg is ook dit land-
Sluisje met bruggetje in de Opsterlandse
Compagnonsvaart. Foto Pieter Woudstra.
schap weer veranderd. Vaak zijn de wijken
dichtgegooid en de vaarten gedempt om daar
over wegen aan te leggen. Toch zijn er ook nog
gave voorbeelden te vinden van de oude veen-
ontginningen. Met name langs de Opsterlandse
Compagnonsvaart, bij Hemrikerverlaat. Aan de
smalle Tjalling Harkeswei langs deze vaart
vinden we oude bruggetjes, sluisjes en huisjes
vlak langs de weg.
Ook van het oude landschap van vóór de
ontginning is nog het een en ander te vinden.
Hoe het in oude tijden er uitgezien moet
hebben, is nog terug te zien bij het
Fochteloërveen op de grens van Friesland en
Drenthe. Dit uitgestrekte gebied is een van de
laatste levende hoogveengebieden in
Nederland, en een van de grootste in West
Europa.
Kerkje in de Hemrik met klokkenstoel.
Foto Pieter Woudstra.
Over een soort veenbrug rijden we met de bus
door het veen naar het begin van een korte
wandelroute door dit gebied.
Op de terugweg komen we door Veenhuizen.
Hier is nog de typische strafkoloniesfeer te
proeven, met huizen die zijn voorzien van
stichtelijke spreuken op de gevel. In
Westervelde, vlak voor Norg, rijden we nog
langs een brink met oude Saksische boerde
rijen.
Meindert Schroor, sociaal geograaf en historicus,
kenner van het landschap en zijn geschiedenis,
zal tijdens de tocht uitleg geven. Het belooft
mede daardoor een interessante excursie te
worden.
