SPULTSJES IN FRYSLAN
Peter Karstkarel
70 a 80 jaar oude 'krimpjesboerderijen' of landarbeiderswoningen
Spultsjes heten ze. Schilderachtige ensembles in het Friese landschap die een
prachtig brok sociale geschiedenis vertellen. Spultsjes of 'waldspultsjes' zijn de
kleinst mogelijke boerderijen die in Fryslan vooral in het oosten en zuidoosten,
de Wouden, de 'Walden', zijn gebouwd. Er is geen bevredigende Nederlandse
naam voor.
Maar de sporen van spultsjes worden schaars. 70 a 80 jaar na hun ontstaan zijn
ze niet vogelvrij, maar ze lopen wel gevaar geleidelijk te verdwijnen.
10
Heemschut
april 2003
Spultsje uit een nog vrij
gave reeks aan weerszijden
van de Janssenstichting in
Waskemeer. Uit filantropie
gebouwd door de P. W.
Janssen's Friesche Stichting
in vooral het zuidoosten
van Fryslan. Foto's auteur.
In de Landarbeiderswet (1918) worden spultsjes 'plaats
jes' genoemd en tegenwoordig heten ze kunstmatig
ook wel krimpjeswoningen of krimpjesboerderijen. De
krimpen zijn de hoeken die de schuur achter het smalle
voorhuis maken, waarbij de dakschilden doorschieten.
Het zijn woonhuizen met een schuur voor wat klein
vee, een koe of voor akkerbouwproducten.
Landarbeiderswoningen worden ze ook wel genoemd,
omdat de bewoners, naast soms een ander beroep of los
werk, met wat landarbeid op een relatief ruim erf klein
schalige veeteelt of akkerbouw konden bedrijven. Dat
werd 'eigenbouw' genoemd. Tot de landarbeiderswo
ningen kunnen ook de vrijstaande huisjes met flinke
schuren op ruime erven worden gerekend, al hebben
ze niet het boerderijkarakter in vestzakformaat. Ze
vormen tezamen een wat vergeten categorie in de
architectuurgeschiedenis.
Woningwet
Spultsjes werden onder het regiem van de Woningwet
(1901) tot de Tweede Wereldoorlog in verschillende
gemeenten in Fryslan in series gebouwd en vormen
soms in, maar vaker buiten de dorpen, schilderachtige
ensembles die een prachtig brok sociale geschiedenis
