Aalmarkt
Column
Even mijn geheugen opfrissen. Leiden,
jaren zeventig. De toenmalige wethouder
Cees Waal (PvdA) van stadsontwikkeling
voerde een verbeten gevecht met een
brutale aannemer voor het behoud van
twee nauwelijks monumentale pandjes
aan de steeds mistroostiger wordende
Stationsweg. Zo herinner ik het mij, toen
studerend in deze stad. En zo is Cees Waal
nu de juiste man als voorzitter van de
Projectgroep Nieuw Aalmarktplan, een
heel breed en deskundig platform, ontstaan
uit ongerustheid over het gemeentelijke
plan voor een heel grote ingreep in de
binnenstad. Heemschut praat mee in de
persoon van luis in de pels Hans
Bollebakker.
Een actiefront van particulieren is pure
noodzaak in een stad die de afgelopen
decennia een opmerkelijk talent voor de
verkeerde keuzes heeft gehad. Al bij
aankomst op het station zie je een kanto-
renwijk en een academisch ziekenhuis,
beide zo treurig, dat een aardige parkeer
garage er tot monument kan uitgroeien.
Het is de voorbode van nog veel ergs.
Een afzichtelijke parkeergarage op een
prominente plek, hoek Korenvaarstraat
Levendaal, de dodelijk functionalistische
naoorlogse wijken, hoogbouw zonder enige
allure, een zwak buitenreclamebeleid. En
niet te vergeten de demping van talrijke
grachten en grachtjes 'door die dominee
die wethouder werd', zoals een geboren en
getogen Leidenaar vertelde. Ds. A.J. Kret,
wethouder van 1970 tot 1974, bedoelde hij.
Twee dempingen van hem deed Waal in
zijn wethouderstijd weer ongedaan. De
echte grote dempingen hadden overigens al
eerder, in de jaren zestig, plaatsgevonden,
blijkt na een check.
Nee, Leiden heeft weliswaar vele monu
menten voorbeeldig gerestaureerd, maar de
ingrepen en toevoegingen misten meestal
kwaliteit. Er was dus waakzaamheid
geboden toen er vergaande plannen voor de
binnenstad ontstonden. En dan blijkt dat
oppositie heel effectief kan zijn. Niet
zomaar een strijd voor dat ene pandje aan
de Stationsweg dit keer, maar een heel
grote ingreep hinderlijk begeleiden,
uitmondend in verantwoorde nieuwbouw,
die het monument niet dooddrukt. Met
nieuwe routes voor het winkelend publiek
in de niet zo handzame oude binnenstad.
En zelfs een nieuw cultuurplein. Het kan
niet op.
Beit Franssen
6 I februari 2003
hebben er bij verschillende presentaties over
het plan en bij de behandeling in de gemeen
teraad steeds de nadruk op gelegd dat zo veel
mogelijk bestaande gebouwen zouden
worden gehandhaafd. Maar de Leidse bevol
king was daarvan niet overtuigd. Aan de hand
van het bouwhistorisch onderzoek kon
worden aangetoond dat dit maar gedeeltelijk
het geval was. Zo zou de Aalmarktschool
moeten worden gesloopt. En ook veel van de
overige, historisch waardevolle panden,
zouden in het stadsvernieuwingsplan
verdwijnen. Voor alle organisaties uit de
Leidse bevolking was dit de belangrijkste
aanleiding om tegen het plan in opstand te
komen.
Wijzigingen, supervisor
Bij verschillende inspraakgelegenheden
kwamen vele bezwaren tegen het plan naar
voren. In eerste instantie met weinig resul
taat, omdat B en W ondanks de bezwaren
doorgingen met de uitwerking van het stads
vernieuwingsplan, daarbij gesteund door een
meerderheid in de Leidse gemeenteraad.
Wel werden in het plan ingrijpende wijzigin
gen doorgevoerd. Zo werd het plan voor de
bouw van een megabioscoop geschrapt en
vervangen door de bouw van woningen. Fel
bestreden bleef het plan de karakteristieke
Aalmarktschool op te offeren voor de bouw
van een winkelgebouw, wat volgens B en W
essentieel was voor het plan.
Ondertussen was er in het overleg over het
plan tussen de wethouder en de organisaties
van belanghebbenden met veel nadruk op
aangedrongen een supervisor aan te trekken.
Tot dan toe was het stadsvernieuwingsplan
uitgewerkt door gemeentelijke diensten in
samenwerking met een projectontwikkelaar.
De belanghebbenden uit de Leidse bevol
king waren echter van mening, dat een onaf
hankelijke deskundige bij de uitwerking van
het plan betrokken zou moeten worden.
Deze supervisor zou het plan vanuit een
positief kritisch standpunt moeten beoorde
len en vooral een kwaliteitsverhoging
moeten kunnen doorvoeren. Want de
bezwaren tegen het plan waren weliswaar
vooral gericht op de voorgenomen sloop van
bepaalde gebouwen, maar eigenlijk ging het
er om dat de kwaliteit van het plan als geheel
niet overtuigend was voor alle betrokkenen.
Een deskundige supervisor, die ervaring
heeft met dit soort complexe binnenstads
plannen, zou in staat zijn de kwaliteit van het
plan te verbeteren.
Het voorstel voor het aantrekken van een
supervisor werd uiteindelijk door de wethou
der overgenomen. Zoals was gesuggereerd
door de Stichting Aalmarktgebied werd hier
voor de Rijksbouwmeester benaderd, die
drie kandidaten voordroeg. In goed overleg
tussen de wethouder, de projectontwikke
laar, de buurtvereniging en de Stichting
Aalmarktgebied, werd een selectiecommissie
gevormd, die prof. ir. Wytze Patijn uit de
voorgedragen kandidaten selecteerde. In het
selectieproces had Patijn zijn mening over
het stadsvernieuwingsplan duidelijk naar
voren gebracht. Ook hij was van oordeel dat
het plan in verschillende opzichten aanzien
lijk verbeterd kon worden. Daarnaast gaf zijn
ervaring en autoriteit op het vakgebied
vertrouwen aan alle betrokken. De aanstel
ling van Patijn als supervisor is, zoals later
duidelijk zou worden, van doorslaggevende
invloed geweest op de latere planuitwerking.
Referendum
Inmiddels was eind 2001 een cruciaal
moment aangebroken. B en W wilden het
stadsvernieuwingsplan nog steeds doorzet
ten, ondanks de vele bezwaren uit de Leidse
bevolking. In een zeer turbulente vergade
ring van de gemeenteraad legden B en W dit
plan 'Leve de Aalmarkt' aan de raad ter vast
stelling voor. Voorafgaand was door verschil
lende organisaties van belanghebbenden uit
de Leidse bevolking het initiatief genomen
het plan aan een referendum te onderwer
pen. De gemeente Leiden kent een verorde
ning die dit mogelijk maakt. In een snelle
actie waren daartoe de nodige handtekenin
gen verzameld. B en W werden dus onder
grote druk gezet het plan weer in te trekken.
En uiteindelijk heeft deze dreiging de door
slag gegeven bij de keuze voor een totaal
andere aanpak: niemand had enig voordeel
bij het referendum. Het plan werd ingetrok
ken, B en W stelden een Projectgroep
Nieuw Aalmarktplan in met de opdracht een
nieuw plan voor de Aalmarkt te maken.
De gang van zaken in de Projectgroep Nieuw
Aalmarkt Plan wordt in het volgende artikel
beschreven.
Ir. R. Onel is secretaris van de Stichting
Aalmarktgebied en lid van de Projectgroep
Nieuw Aalmarktplan.
