Nieuwe uitgaven
Handel, nijverheid
en industrie
Anne-Marie ten Cate
22
Service
Amsterdam, Publieke werken
Ter verkrijging van de graad van
doctor in de letteren aan de
Universiteit van Amsterdam
verrichtte lda Jager onderzoek
naar de gang van zaken bij
Publieke Werken. 'Hoofdstad in
gebreke; manoeuvreren met publieke
■werken in Amsterdam 1851-1901'is
een vuistdikke studie, zorgvuldig
uitgegeven door Uitgeverij 010.
Twee hoofdambtenaren in de
geschiedenis van PW en hun nala
tenschap staan in deze uitgave
centraal; genieofficier IV.A. Froger
en stadsingenieur J.G. van Niftrik.
In een groot deel van de 19de eeuw
was er sprake van een periode van
stilstand en neergang in de eens zo
machtige koopstad. In 1851 gaf de
nieuwe Gemeentewet de lokale
overheden de opdracht hun eigen
huishouding te leiden, wat resul
teerde in de dienst Publieke
Werken, de opvolger van het
Stadsfabriekambt en de Stads-
waterwerken. De stad had een
negatief imago, een enorme schul
denlast, veel achterstallig onder
houd en lag er verwaarloosd bij.
Froger moest orde op zaken
stellen en begon met hete opstel
len van een minutieus inspectie
rapport van 700 pagina's, een bron
van informatie liet Froger na;
hijzelf sneuvelde al in 1855,
waarna een groots reorganisatie
proces werd ingezet. Aan het
hoofd kwamen een stadsarchitect
en een stadsingenieur. De stad
onderging vervolgend grootscha
lige infrastructurele ingrepen
(dempingen, nieuwe havenbek
kens en het centraal station en
stadsuitbreidingen buiten de
Singelgracht). Met de aanstelling
van Van Niftrik kwam Amsterdam
in stabieler vaarwater. Hij werd
verantwoordelijk voor een nieuw
rioolsysteem, waarvoor hij te rade
ging in grote steden in het buiten
land. Voorts onderzocht hij moge
lijkheden tot uitbreiding van de
stad (1866) een plan dat volgens
politici financieel onhaalbaar was.
Uiteindelijk werd voor het plan
(1873) van J. Kalffgekozen.
Publieke Werken hield lange tijd
het negatieve imago met een
aanzienlijke lijst van missers en
vergissingen. Jager komt tot de
conclusie.dat Publieke Werken
in wezen fungeerde als de schand
paal van Amsterdam en voor elk
stukje ongerief in de stad verant
woordelijke werd gesteld'. Deze
lijvige studie is in een vlotte taal
geschreven, voorzien van vele
afbeeldingen en kaarten, waarvan
een aantal nog nooit werden gepu
bliceerd. Al lezende leert men de
stad en haar geschiedenis van
haver tot gort kennen.
De tekening (3x 4 m!) van het
uitbreidingsplan van Van Niftrik
zal in het najaar voor het eerst in
Gemeentearchief van Amsterdam
worden tentoongesteld.
Rotterdam, Uitgeverij 010, 2002.
559 p. ISBN 90 6450 413X.
Prijs €39,50.
Waddenland
In het boek Waddenlandhet land
schap en cultureel erfgoed in de
Waddenzeeregio'een uitgave van
het Ministerie van Landbouw,
natuurbeheer en Visserij, wordt
een overzicht van het landschap
en de cultuurhistorie in de hele
Waddenzeeregio gegeven. Het
boek verscheen onder eindredac
tie van Dré van Marrewijk en
Adriaan Haartsen.
Het is een rijk geïllustreerd boek
dat de ontstaansgeschiedenis van
het cultuurlandschap in kaart
brengt; 2 500 jaar wonen en
werken hebben hun sporen nage
laten. De vele luchtfoto's tonen dit
onomstotelijk aan. Alle structuren
en buurtschappen, steden en
patronen van landbouwpercelen
zijn beschreven en zijn via internet
(www.waddenzee.nl/lancewad) te
bekijken.
Uit de samenwerking met ver
schillende overheden en instanties
is het trilaterale (Duitsland en
Denemarken) project LanceWad
ontstaan, dat heeft geresulteerd in
inventarisaties, beschrijvingen en
een rapport. In dit boek wordt
verslag gedaan van de bevindin
gen. In een 7-tal hoofdstukken
worden verschillende aspecten
beschreven, zoals beleving, beleid,
aanbevelingen en een uiteenzet
ting wat het Lancewad project
inhoud. Het boek bevat een schat
aan gegevens, informatie en
prachtige foto's (zie ook rubriek
Side by Site, p. 00).
Leeuwarden, Friese Pers Boekerij,
2001. 208p. ISBN90 3301234 x.
Prijs €22,50.
Hoorn
Oud Hoorn is een uiterst actieve
historische vereniging, die tal van
publicaties initieert over de
geschiedenis van deze historisch
waardevolle stad. Laatste loot is de
publicatie 'J. van Reijendam Czn;
gemeentearchitect te Hoorn
1900-1905geschreven door
M.P. Wigard, werkzaam bij het
bureau Kunst, Cultuur en
Monumentenzorg van de
gemeente.
Aanleiding voor het onderzoek
naar het werk van Van Reijendam
was het verzet tegen de verkoop
aan het Zuiderzeemuseum van de
pui van de apotheek 'De Grote
Gaper' aan het Kleine Noord 25,
dat verijdeld werd. Eerst werd een
inventaris gemaakt van zijn werk.
Hij heeft in Hoorn voor zover
bekend 54 panden gebouwd en
verbouwd, zowel voor de
gemeente als voor particulieren.
Van Reijendam (1868-1959) ziel
lag echter bij het onderwijs. De
combinatie van architect en direc
teur van de ambachtsschool viel
hem waarschijnlijk te zwaar,
vandaar dat hij in 1905 directeur
werd van de Ambachts- en
Burgeravondschool te Nijmegen.
Later kwam hij terug naar het
noorden en vestigde zich in
Alkmaar, waar hij samen met zijn
zoon een architectenbureau had.
Kenmerkend in het werk van Van
Reijendam zijn de renaissance
elementen, met als extra romanti
sche uiting de geprononceerde
overstekken en accenten als
balkons en torens. Ook het kleur
gebruik en de versieringen maken
zijn werk door de gehele stad
herkenbaar. In het ijzerwerk en
het glas in lood herkent men de
juist in zwang gekomen Jugendstil
achtige elementen. Sedert 2001
staat een doorVan Rijendam
ontworpen huizenblok aan de
Oude Doelenkade op de rijks
monumentenlijst. Leven en werk
in Hoorn worden, vergezeld door
vele illustraties en tekeningen,
uitvoerig beschreven.
Het boek is deel 3 in de
Cultuurhistorische Reeks Hoorn.
Hoont, Publicatiestichting Bas Baltus,
Postbus 2227, 1620 EE Hoorn.
Arnhem
Arnhem is al sedert de Middel
eeuwen een centrum van handel
en bedrijvigheid. Vooral rond de
Korenmarkt zijn vele oude pak
huizen en werkplaatsen te vinden,
sommige met Middeleeuwse
kelders. In dit boek, dat werd
uitgegeven ter gelegenheid van en
aansluit bij het thema van de
laatste Open Monumentendag,
wordt de ontwikkeling van handel,
nijverheid en industrie geschetst
aan de hand van de meest markante
panden en bedrijfsgebouwen. Na
een algemeen gedeelte worden
diverse voorbeelden per soort
beschreven; winkels, pakhuizen,
bank en kantoorgebouwen,
molens, fabrieken, nutsbedrijven
en openbar vervoer. In totaal
worden zo'n 64 gebouwen
beschreven en afgebeeld.
Handelnijverheid en industrie;
bedrijfgebouwen in Arnhemwerd
samengesteld door Jan Vredenberg
december 2002
