Rotterdam moderne
monumentenstad
Koos Hage
Heemschut houdt op 8 juni zijn jaarlijkse Algemene Leden
vergadering in Rotterdam. Op die dag wordt natuurlijk niet
alleen vergaderd, maar nemen we ook een kijkje in de Maasstad.
Koos Hage van het Bureau Monumentenzorg schetst hieronder
het specifieke karakter van de Rotterdamse architectuur. In
Rotterdam is de ruimtelijke structuur en het beeld van de stad
in hoge mate bepaald door een dynamiek van expansie en
transformatie.
Heemschut
april 2002
Deze dynamiek begon rond het midden van de
19de eeuw met de grootscheepse uitbreidingen
van haven en stad. Dit leidde tot een enorme
verandering van de stad en het omliggende
landschap en tot annexatie van omliggende
kernen. Ook de historisch gegroeide binnen
stad werd in rap tempo gemoderniseerd. Dit
vernieuwingsproces, waarbij bestaande histori
sche elementen niet werden ontzien, bereikte
zijn hoogtepunt tijdens het Interbellum (1918-
1940). In die periode werd Rotterdam boven
dien een belangrijke voorpost van de inter
nationale Moderne Beweging en kwamen
'wereldmonumenten' tot stand als De Kiefhoek
en de Van Nellefabriek. Het voortdurende
zoeken naar vernieuwing in stedenbouw en
architectuur werd na de Tweede Wereldoorlog
voortgezet. Bij de wederopbouw van de door
het bombardement van 14 mei 1940 verwoeste
binnenstad volgens het Basisplan uit 1946, en
bij de eerste naoorlogse uitleg van de stad, werd
uitgegaan van functionalistische stedenbouw
kundige principes. Later deden andere steden
bouwkundige strategieën hun intrede, zoals de
stadsvernieuwing en de filosofie van de com
pacte stad. Voortbouwend op dit laatste onder
gaat het stadshart sindsdien een ingrijpende
metamorfose, met de (her)ontwikkeling van
de Kop van Zuid, de verdere verdichting in
de binnenstad en, in de nabije toekomst, de
ontwikkeling van Rotterdam Centraal.
De dynamische ontwikkeling van Rotterdam
gedurende de laatste anderhalve eeuw heeft
de stad, hoe paradoxaal dat ook mag klinken,
in cultuurhistorisch opzicht veel waardevols
opgeleverd. Zo bezit de stad vele staaltjes van
ingenieurskunst en industriële architectuur, is
zij een schatkamer van het Modernisme, en is
de binnenstad - ook in Europees perspectief-
een zeldzaam voorbeeld van naoorlogse recon
structie op een moderne (CIAM) leest
geschoeid. Recente landmarks als de Kunsthal
en de Erasmusbrug zetten die specifieke
Rotterdamse traditie van moderniteit voort.
Rotterdam wordt gekenmerkt door 'actuele
architectuur' zoals het college in haar architec-
tuurbriefvan oktober 1998 stelt.
Cultuurhistorische waarden
Het belang van de cultuurhistorische factor in
het ruimtelijk beleid is in Rotterdam relatief
laat onderkend. Voor de zorg voor het histo
risch erfgoed was in het gedachtegoed van het
Nieuwe Bouwen ook weinig of geen plaats.
Evenals de architecten van het Nieuwe Bouwen
wilden ook veel topmensen in het Rotterdamse
bedrijfsleven na de oorlog een modern stads
centrum, een city en geen herbouwde, quasi
historische kern. "Rotterdam is geen Middel
burg en kan niet als een gezellige stad worden
opgevat," waren de woorden van J.J.P. Oud.
Ontegenzeggelijk drong deze moderne geest
door tot op vele burelen en dit heeft dan ook de
toon gezet voor het bouwen in Rotterdam.
Het Waterproject van Zocher en Rose voor
de singels uit 1854.
Foto's Bureau Monumentenzorg, Rotterdam.
