april 2002
Heemschut
39
Weidenlandschap met molen.
teristieke lintbebouwing goed bewaard geble
ven. Daarachter begint het open weideland
schap, waar aan de horizon kleinschalige
bebouwing opdoemt met als hoogste punt een
kerktoren of een molen. De tegenstelling
tussen dichte lintbebouwing en open weide
landschap vormt een van de grootste charmes
van de Alblasserwaard.
Andere bijzondere landschapselementen zijn de
hoger gelegen gedeeltes in de binnenwaard.
Deze zogenoemde donken zijn de toppen van
hoge rivierduinen, die aan het eind van de
laatste ijstijd, rond 8000 voor Christus,
ontstonden toen West-Europa één grote zand
vlakte was. Later werd het zand bedekt door
een dik veenpakket, waar alleen de hoogste
toppen van de zandduinen bovenuit staken.
Voorbeelden van donken in de Alblasserwaard
zijn de Schoonenburgse Heuvel bij Streefkerk
die 3,90 meter boven NAP ligt, en de donk ten
noorden van Brandwijk die 4,70 meter boven
NAP ligt. Ook Hoornaar en Hoog Blokland
zijn op donken ontstaan.
Driedubbele bescherming
Behalve aan de zuidelijke rand heeft de
Alblasserwaard geen rijkswegen en grootstede
lijke nieuwbouw. Toch zijn er wel verstorin
gen, bijvoorbeeld in de vorm van grootschalige
bedrijven, terreinen met vakantiehuisjes en
gemoderniseerde boerderijen. Door de nabij
heid van de Randstad is de kans groot dat de
bebouwing en verrommeling verder om zich
heen zullen grijpen zodat het ruimtelijke karak
ter verloren gaat. Om dat te voorkomen is aan
de Alblasserwaard met een drievoudige waar
destelling de hardst mogelijke beschermings
graad toegekend. Allereerst heeft het gebied als
onderdeel van het Groene Hart de status
Nationaal Landschap gekregen. Vervolgens is
de waard tot Belvedere-gebied verklaard: een
waardevol landschap waarvan de cultuurhisto
rische kwaliteiten beschermd en versterkt
worden. Tenslotte wordt een tweede gedeelte,
een gebied ten noordwesten van Gorinchem,
voorgedragen voor plaatsing op de Werelderf-
goedlijst. Voor gebieden op de Werelderfgoed-
lijst geldt dat de kenmerkende eigenschappen
behouden moeten blijven voor de toekomstige
generaties. Ze mogen optisch niet veranderen.
Ingrijpende gevolgen
De driedubbele bescherming heeft voor de
Alblasserwaard ingrijpende gevolgen. Er zal
een restrictief beleid worden gevoerd, de
bouwontwikkeling wordt aan banden gelegd,
verstedelijking is uit den boze. De provincie
Zuid-Holland zal onder regie van het Rijk een
ontwikkelingsstrategie voor de streek uitwer
ken die handhaving van de karakteristieke iden
titeit moet waarborgen. Niet alle bouwactivi
teiten behoren tot het verleden, want rondom
de bebouwde kernen worden kleine rode
contouren getekend waarbinnen bebouwing,
zowel voor woningen als voor industrie en
bedrijven, op beperkte schaal mogelijk blijft.
Nieuw is dat leeg gekomen boerderijencom
plexen als rode gebieden erkend kunnen
worden, mits de bebouwing van beeldbepalend
historisch belang is. De nieuwe bestemming
moet een rendabel gebruik van de gebouwen
garanderen, waardoor instandhouding op de
langere termijn gewaarborgd is. De beeldkwali
teit dient gehandhaafd te blijven, de rommel
gesaneerd en uitbreiding is hooguit in beperkte
mate mogelijk.
Een ander speerpunt van het beleid is de bevor
dering van de ruimtelijke kwaliteit. Joseeph van
derHaagendirecteur juridische en ruimtelijke
zaken van Heemschut, verwoordt het als volgt:
'Het landschap moet mooier en aantrekkelijker
worden, en de geschiedenis moet zichtbaar
blijven.' Beken en veenlopen zullen een natuur
lijker verloop krijgen, en waar mogelijk worden
landschapsverstoringen ongedaan gemaakt.
De hele operatie bevindt zich in het stadium
van beleidsvoorbereiding. Alle rode contouren
moeten in 2005 vast liggen en vervolgens
vertaald worden naar gemeentelijke bestem
mingsplannen. Mocht bij controle blijken dat
deze plannen niet voldoen aan het nationale
programma van eisen, dan zal het Rijk ingrij
pen. Van der Haagen noemt deze benadering
een mijlpaal: 'Na negentig jaar is het zover dat
er van rijkswege een juridisch bindend beleid
op een landschap wordt losgelaten. Het gaat
nu eens niet om afzonderlijke objecten, maar
om gebieden.' Het betekent een breuk met
de monumentenzorg zoals we die tot nu toe
Vervolg op pag. 41
Eeuwenoud polderweggetje.
