april 2002
Heemschut
35
over de Surinamerivier en de Commewijne
bleken veel steigers te zijn vervallen of verdwe
nen, maar het moet in de hoogtijdagen een
opmerkelijk gezicht zijn geweest: heen- en
weervarende 'roeijagtjes' tussen vooruitge
schoven wit blinkende steigers aansluitend op
de door tamarindebomen geflankeerde oprij
laan. Een prélude tot het heerlijke huis van de
plantage-eigenaar aan het front van de plan
tage. De in Lodewijkstijl versierde piëdestals
met tuin- en borstbeelden van wit marmer en
grijze hardsteen verleenden het geheel de allure
van een buitenplaats aan de Vecht of de Amstel.
Tropische vertaling
In het begin moeten de heerlijke huizen een
stuk bescheidener zijn geweest. Veelal waren
het kernhuizen, met een of twee verdiepingen,
onder een steil zadeldak met houten shingles en
ingesloten tussen een voor- en achter- of een
rondlopende galerij. De opbouw was altijd van
hout en vanwege wateroverlast en aantasting
daardoor geplaatst op een bakstenen onder
bouw of neuten. Hoge houten steektrappen of
opgaande gemetselde stoepen van gebakken
vormstenen waarin duidelijk de hand van een
meestermetselaar te herkennen is, accentueer
den de voor- en achterzijden van het huis.
Spijkers, verf, plavuizen, bakstenen, natuur
steen en merkwaardig genoeg soms zelfs de
houten vloerplanken - zogeheten Hollandse
delen - werden aanvankelijk nog vanuit
Nederland naar het bosrijke Suriname geëx
porteerd. Toch zijn de huidige plantagewonin
gen niet meer direct als een tropische vertaling
van de Nederlandse architectuur te beschou-
Plantage Frederiksdorp. Met sluizen kan het
overtollige regenwater worden afgevoerd en het
zoute zeewater bij vloed gekeerd.
Plantage Frederiksdorp. Dubbele politiewoning
op hoge neuten.
wen. De architectuur uit de vroege periode
vertoont weliswaar overeenkomsten met die
van het vaderland - in 1742 vergeleek gouver
neur Mauritius in zijn bestelbrief ter verkrijging
van het juiste model brandspuit uit Nederland,
de gebouwen van Paramaribo nog met die van
Zaandam - maar in de I8de - en 19de eeuw zijn
veel gebouwen door brand verwoest. Andere
zijn naar gelang het de eigenaar beter ging
verbouwd en uitgebreid. Zowel Nederlandse,
als modieuze Franse en Engelse bouwstijlen
smolten samen tot een geheel eigen Suri
naamse bouwwijze waarbij de meeste bouw
materialen uit lokaal opgerichte steenbakke
rijen en timmerbedrijven werden betrokken en
de bouw door Surinaamse ambachtslieden
werd uitgevoerd. Elke plantage vormde een
zelfstandige economische eenheid met aan het
hoofd de plantage-eigenaar of zijn vervanger de
directeur. Er stonden comfortabele woningen
voor blankofficieren, opzichters en boekhou
ders aan de rivierzijde en kleine, sobere in rijen
geschaarde hutten voor de slaven - het meren
deel van het werkvolk - op het achtererf. Zij
hadden daar ook hun eigen 'kostgrondjes'. Er
waren werkplaatsen en bedrijfsgebouwen voor
het drogen van de koffiebonen en het stampen
van suikerriet, een ziekenhuis, soms een politie
post met een gevangenis en een kerkje. Verder
stallen en hokken voor vogels, koeien, paarden,
schapen en geiten. Men had een visvijver en een
moestuin voor de dagelijkse consumptie. Aan
de inrichting van een plantage lag vaak een
standaardvoorbeeld ten grondslag, zoals het
18de-eeuwse boek Verhandeling over den
Landbouw in de Colonie Surinamewaarin de
schrijver Anthony Blom in het hoofdstuk 'Hoe
eene nieuwe Plantagie word aangelegd' stapsgewijs
Plantage Frederiksdorp. 18de-eeuwse piëdestals
met tuin- en borstbeelden flankeerden de
oprijlaan.
instrueert hoe men een plantage aan de bene
denloop van een rivier aanlegt. Men had een
behoorlijk kapitaal nodig. De kosten voor de
aanleg van een grote 18de-eeuwse suikerplan
tage bedroegen f. 20.8700,-. Daarvan vormden
de 232 slaven a f. 500,- de grootste onkosten
post.
In de loop van ons gesprek verhaalde Henriëtte mij
wonderen van het huis en de paarden en de slaven,
die de familie in de West had; een slaaf voor de
zakdoek, een slaaf voor de waaier, een slaafvoor het
kerkboek, een slaaf voor de flacon!
(Uit: Camera Obscura van Hildebrand, Nicolaas Beets.)
