Het Bonifatiushospitaal in
Leeuwarden
Peter Karstkarel
Een monument uit de crisistijd
Het Bonifatiushospitaal (1930-1935) in Leeuwarden heeft in de
competitie om officieel als jong rijksmonument erkenning te
krijgen de eindstreep niet gehaald. Binnen afzienbare tijd raakt
het zijn functie kwijt. Het huidige ziekenhuisbestuur wil met het
oog op een zo hoog mogelijke opbrengst het gebied in volle
vrijheid verkopen. De gemeenteraad heeft gelukkig al vastgesteld
dat de monumentale kwaliteiten van het hoofdgebouw van het
hospitaal zo hoog zijn dat er plannen moeten komen waarbij
deze gerespecteerd worden.
4
Heemschut
nipi3i3i
ns'ii ii
Terecht. Het Bonifatitishospitaal is immers
historisch opmerkelijk, stedenbouwkundig
hoogst bijzonder en architectonisch heel
aantrekkelijk.
Aan het einde van de 19de eeuw functioneer
den in Leeuwarden drie ziekenhuizen van
behoorlijke omvang: het Stadsziekenhuis, het
Diaconessenhuis en het Bonifatiushospitaal.
De huisvesting was niet in alle opzichten ideaal.
Het Bonifatiushospitaal zat bijvoorbeeld in de
al een paar keer uitgebreide pastorie van Petrus
Cuypers' Bonifatiuskerk (1882-'84) en een
oude adellijke woning, het Amelandshuis. Er
ontstonden plannen om tot nieuwbouw te
komen. De gemeente had voor het gebied ten
Bonifatiushospitaal te Leeuwarden.
Foto's auteur.
noordwesten van de binnenstad een uitbrei
dingsplan laten maken, in een radiale compo
sitie binnen oude uitvalswegen en nieuwe
verkeersassen. Een sterk met de gemeente
gelieerde woningbouwvereniging maakte voor
een belangrijk deel van deze nieuwe wijk een
plan tot bebouwing. Er tegenover, aan de
andere zijde van de oude Stienserstraatweg,
later de mr. P.J. Troelstraweg genoemd, was
een flink gebied gereserveerd voor een bijzon
dere functie, een ziekenhuis bijvoorbeeld.
Ed. Cuypers
Door de ongunst der tijden is slechts een frag
ment van de geplande wijk met sociale wonin
gen tot stand gekomen, maar om dezelfde
redenen kon het bestuur van het Bonifatius
hospitaal het hiervoor genoemde gebied voor
een scherpe prijs bemachtigen: 1,54 per m2.
Op voor- en achtergrond speelde bestuurslid
André de Vries bij de plannen een belangrijke
rol. Deze steenfabrikant op Schenkenschans bij
Leeuwarden, producent van de nog steeds
befaamde Friese 'geeltjes', was koopman in hart
en nieren en wist het voor de crisistijd enorme
bouwproject tot een goed einde te brengen;
met natuurlijk ook baksteen uit zijn fabriek.
H.J.A. Bijland en A. van der Geijn van het
bureau van de in 1927 overleden Ed. Cuypers
maakten in 1930 het ontwerp. Uit eigen kas
betaalde het bestuur de kosten van het begin
van de werkzaamheden vanaf 1931de grond
werken en een deel van de fundering. Kapitaal
was krap in die tijd en het werk heeft een poosje
stilgelegen. Intussen waren de prijzen van
zowel arbeid als materiaal gezakt en een vol
strekt andere calculatie maakte de nadere
uitvoering mogelijk: op 6 juni 1933 werd de
eerste steen gelegd, een jaar later het hoogste
punt bereikt en op 12 juni 193 5 kon het nieuwe
Bonifatiushospitaal in gebruik worden
genomen.
Beelden naar buiten
Het oorspronkelijke hospitaal is een kloek vleu
gelgebouw op een H-vormige plattegrond, dat
is opgetrokken in zorgvuldig gemetselde gele
baksteen op een hoge plint van licht gesinterde
rode perssteen en bekroond met flauwe schild
daken, voorzien van flinke overstekken en lage,
brede kapellen, gedekt met fraai in kleur accor
derende bruingrijze golfpannen. De diensten
van het ziekenhuis zijn in de linkervleugel
ondergebracht; de rechtervleugel was voor
ziekenzalen en -kamers. Deze beddenvleugel is
perfect georiënteerd, kreeg op de begane grond
terrassen en op de verdieping zulke grote
balkons dat de bedden bij mooi weer naar
buiten konden worden gereden; het ideaal van
een sanatorium lijkt model te hebben gestaan.
De ziekenverblijven waren met glas-in-ijzer-
puien geheel geopend naar de royale tuinen op
februari 2002
