Nieuwe Hollandse Waterlinie
Heemschut
33
Kops Plateau te Nijmegen. Het legerkamp was
gebouwd op een tijdens de voorlaatste Ijstijd
door opstuwing gevormd plateau (foto: PANSA
BV Nijmegen).
verwijzing naar de Corinthische oecus - is aan
het Mediterrane wonen ontleend.
Behalve in bepaalde typen van ruimtes en hun
ligging ten opzichte van elkaar verwijst het
Nijmeegse praetorium ook in speciale visuele
effecten naar hetgeen op dat moment 'mode'
moet zijn geweest in het Mediterrane gebied.
Een duidelijk voorbeeld is het verder uit elkaar
plaatsen van de (houten) zuilen voor woonver
trek 42De bewoners hadden zo vanuit het
woonvertrek onbelemmerd zicht op de in de
zuilenhof gelegen tuin. Je zou kunnen zeggen
dat door het wegschuiven van de zuilen de
zuilengang niet langer merkbaar aanwezig was,
waardoor woonruimte en tuin in een directe
relatie tot elkaar werden gebracht. Tegelijker
tijd kon men zo vanuit de hof de hiërarchie van
de ruimtes aflezen, omdat de zuildispositie de
ligging van hoofdruimte 42 reflecteerde. Dit
verschijnsel komt in het Mediterrane gebied
Praetorium op het Kops Plateau.
Gereconstrueerd zicht vanuit de zuilengang
op woonvertrek 27 (reconstructie: PANSA BV,
Kees Peterse, Nijmegen; animatie Maria Smith,
Austin TX).
niet alleen veel voor, het is er waarschijnlijk
pas kort voor het begin van onze jaartelling in
zwang gekomen. Uit Pompeii weten we, dat dit
fenomeen nagenoeg altijd samenging met een
gevelaccent: dat wat men in het platte vlak deed,
keerde terug in het volume. De Mediterrane
signatuur blijkt verder uit het modulaire ont
werp dat vanuit de door Vitruvius verwoorde
architectuurprincipes tot stand is gekomen,
maar dat hier onbesproken moet blijven.
Unieke positie
Vanuit de nadere archeologische en architecto
nische analyse is gebleken, dat het praetorium
op het Kops Plateau Drusus waardig zou zijn
geweest. Gebouwd in de toentertijd courante
techniek incorporeerde het complex luxueuze
uitingen van het contemporaine Mediterrane
wonen. Dit geldt voor de dispositie en de aard
van de diverse vertrekken. Het Nijmeegse prae
torium onderscheidt zich bovendien van over
eenkomstige complexen aan de Lippe en de
Main doordat het residentiële deel ervan veel
nadrukkelijker geënt is op de contemporaine
villa-architectuur in het Mediterrane gebied.
Het Nijmeegse bouwwerk citeert de inspiratie
bron veel vrijer en lijkt veel minder te zijn
geformaliseerd. Het woonkwartier van het
Nijmeegse praetorium. lijkt hiermee een beetje
aan het militaire juk te ontsnappen, hetgeen
bezwaarlijk anders dan vanuit de bijzondere
status van de commandant kan zijn gemoti
veerd.
Dr. ing. K. Peterse is ingenieur bouwkunde en
klassiek archeoloog en directeur van bureau PANSA,
dat wetenschappelijke reconstructies maakt van
Romeinse architectuur in Nederland en elders.
Algemene literatuur over het Kops Plateau
Enckevort, H. van K. Zee, 1999: Het Kops Plateau.
Prehistorische grafheuvels en een Romeinse legerplaats in
Nijmegen, Abcoude.
vervolg van pag. 28
Als bijdrage aan de planvormingsdiscussie
neemt Heemschut de volgende standpunten in:
1Met de 'urbane linie' moeten we uiterst
terughoudend zijn De bestaande stedelijke
functies zijn gegeven. Uitbreiding ervan is
alleen toelaatbaar door verdichting en inciden
tele afronding van stedelijk gebied.
2. Met de uitwerking van 'waterlinie' en 'lijn
in het landschap' kan de samenhang van een
blauw/groene megasingel om de Randstad
duurzaam en krachtig inhoud worden gegeven.
Dit sluit ook aan op de ondermeer in de Vijfde
Nota Ruimtelijke Ordening gepropageerde
lagenbenadering. Hierbij vormen de eerste laag
van bodem, geomorfologie en water het
vertrekpunt voor ruimtelijke planvorming.
Daarmee hangen de landschappelijke, natuur
lijke en cultuurhistorische waarden direct
samen.
3. Als bijdrage aan de gewenste differentiatie
moeten binnen het totale liniegebied tenminste
één of meer kerngebieden worden ingericht als
oorspronkelijk militair landschap. Daar is de
essentie van de NHW in zijn samenhang van
verschillende artefacten, waterwerken, inun-
datievelden en landschappelijke aankleding
het meest zuiver waar te nemen en te beleven.
Hiermee wordt de centrale Belvedere doelstel
ling van 'Behoud door ontwikkeling' inhoud
gegeven door een inzet op 'Ontwikkeling door
behoud'.
4. Als kerngebied met onmiskenbare
Werelderfgoed-allure, zou bijvoorbeeld het
Lek-acces kunnen worden aangewezen: het
gebied van de forten Honswijk en Everdingen,
met bijbehorende 'werken' en landschapsin
richting. Maar ook andere opties elders in de
linie staan open.
Een algemene randvoorwaarde bij dit pleidooi
voor de ontwikkeling van een oorspronkelijk
militair landschap is vanzelfsprekend. Dit bete
kent niet dat andere onderdelen van de linie
vogelvrij zijn, gelet op de overal aanwezige
monumentale en cultuurhistorische kwalitei
ten. In samenhang met elkaar vormen zij
immers het geheel van de Nieuwe Hollandse
Waterlinie als werelderfgoed en de te ontwik
kelen megasingel van de Randstad.
Drs. P. Donkersloot is planoloog en lid van de PC
Heemschut Utrecht. Bovengenoemde stellingname
is in overleg met leden van de PC Noord-Holland en
Gelderland tot stand gekomen.
februari 2002
